Uprowadzenie dziecka za granicę a Konwencja haska.

Konwencja haska w sprawach rodzinnych jest międzynarodowym aktem prawnym, który reguluje postępowanie w sytuacji, w której ma miejsce sprzeczne z prawem wywiezienie dziecka za granicę. W praktyce najczęściej dochodzi do tego ze strony jednego z rodziców, pozostających ze sobą w konflikcie co do kształtu kontaktów z małoletnim. Są to uprowadzenia oraz tzw. porwania rodzicielskie, o których pisałam w artykule pt. „Uprowadzenie dziecka a porwanie rodzicielskie”

Co to jest Konwencja Haska?

Konwencja Haska to międzynarodowe porozumienie sporządzone w Hadze w dniu 25 października 1980 r. dotyczące cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę. Na jej podstawie, każde państwo, które jest stroną Konwencji, jest zobowiązane do wzajemnej współpracy oraz udzielenia odpowiedniej pomocy prawnej w takiej sytuacji, w celu niezwłocznego powrotu bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego dziecka do kraju pochodzenia. Objętych jest nią wiele państwa z całego świata, w tym Polska, Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Niemcy, Rosja, Wielka Brytania oraz Włochy.

Podkreślić trzeba, że Konwencję stosuje się do każdego dziecka, które miało miejsce stałego pobytu w jednym z objętych nią państw bezpośrednio przed naruszeniem praw do opieki. Nie obejmuje ona jednak dzieci, które osiągnęły wiek 16 lat.

W jakiej sytuacji uprowadzenie za granicę dziecka jest bezprawne?

Przedmiotem Konwencji haskiej, zgodnie z jej treścią, jest przede wszystkim zapewnienie niezwłocznego powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych lub zatrzymanych w jednym z państw, które są nią objęte.

W tym celu Konwencja zobowiązuje wszystkie kraje, które są jej stroną do podejmowania wszelkich stosownych środków, w tym sposobów postępowania w nagłych wypadkach.

Stanowi ona, że uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli:

• nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, w tym do decydowania o miejscu pobytu dziecka, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz
• w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.

Poprzez „prawo do opieki” rozumieć należy prawo dotyczące opieki nad osobą dziecka, w szczególności prawo do decydowania o miejscu jego pobytu.

Zaznaczyć trzeba, że prawo do opieki nad dzieckiem może wynikać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa danego państwa, czyli w Polsce będzie to ugoda zawarta przed sądem lub przed mediatorem, która następnie została zatwierdzona przez sąd.

W jaki sposób państwa współpracują ze sobą w celu realizacji Konwencji haskiej?

W myśl przepisów Konwencji, każde związane nią państwo zobowiązane jest do wyznaczenia tzw. organu centralnego w celu zapewnienia odpowiedniej pomocy w realizacji jej celów.

Podkreślić trzeba, że organy centralne wyznaczone przez państwa sygnatariuszy Konwencji powinny ze sobą współpracować w celu zapewnienia niezwłocznego powrotu dzieci do państwa, w którym miały miejsce pobytu przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem.

W szczególności powinny one bezpośrednio lub pośrednio podejmować wszelkie odpowiednie środki w celu:

• ustalenia miejsca przebywania dziecka, które zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane,
• zapobieżenia dalszemu zagrożeniu dla dziecka lub dalszym szkodom dla zainteresowanych stron przez podjęcie lub spowodowanie podjęcia środków tymczasowych,
• zapewnienia dobrowolnego wydania dziecka lub doprowadzenia do polubownego rozwiązania sporu,
• jeżeli okaże się to potrzebne – wymiany informacji dotyczących sytuacji społecznej dziecka,
• przekazywania informacji o charakterze ogólnym dotyczących przepisów ustawodawstwa ich państwa, odnoszących się do stosowania Konwencji,
• wszczęcia lub ułatwienia wszczęcia postępowania sądowego lub administracyjnego w celu uzyskania powrotu dziecka, a w stosownych wypadkach – ustalenia lub skutecznego wykonywania prawa do jego odwiedzin,
• przyznania lub ułatwienia, w stosownych wypadkach, pomocy sądowej i prawnej, łącznie z udziałem adwokata i doradcy prawnego,
• podjęcia niezbędnych działań administracyjnych, jakie mogą być konieczne i pożądane do zapewnienia bezpiecznego powrotu dziecka,
• wzajemnego informowania się na temat funkcjonowania Konwencji oraz, tak dalece jak to jest możliwe, usuwania wszelkich przeszkód powstałych przy jej stosowaniu.

W Polsce jako organ centralny został wyznaczony Minister Sprawiedliwości.

Musisz wiedzieć także, że organ centralny tego państwa, w którym znajduje się dziecko, podejmuje lub powoduje podjęcie wszelkich stosownych środków w celu zapewnienia jego dobrowolnego wydania. O tym jednak piszę w artykule pt. „Procedura powrotu dziecka uprowadzonego za granicę w świetle Konwencji haskiej”.

Odmowa wydania dziecka

W pewnych sytuacjach państwo, które stosuje przedmiotową Konwencję może odmówić wydania dziecka.

I tak, władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego do wydania dziecka nie jest obowiązana do zarządzenia takiego kroku, jeżeli osoba, instytucja lub organizacja sprzeciwiająca się wydaniu dziecka wykaże, że:

• osoba, instytucja lub organizacja opiekująca się dzieckiem faktycznie nie wykonywała prawa do opieki w czasie jego uprowadzenia lub zatrzymania albo zgodziła się lub później wyraziła zgodę na uprowadzenie lub zatrzymanie; lub
• istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia.

Warto pamiętać, że powyższe odstępstwo od obowiązku nakazania powrotu uprowadzonego dziecka może być stosowane wyjątkowo. Owszem postępowanie na podstawie Konwencji jest bardzo szybkie w porównaniu do zwykłego postępowania dotyczącego np. władzy rodzicielskiej prowadzonego przez sądy polskie, ale i tak do czasu zakończenia postępowania na podstawie konwencji dziecko często zostaje zapisane do szkoły lub przedszkola, uczy się języka, stopniowo asymiluje się z nowym otoczeniem. W zwykłych sprawach rodzinnych (procedowanych na podstawie polskich przepisów), sądy bardzo często stosują zasadę tzw. „faktów dokonanych” i orzekają, że sprzeczne z dobrem dziecka byłaby ponowna zmiana otoczenia i niejako potwierdzają aktualną sytuację dziecka. Według Konwencji haskiej sytuacją nie do zniesienia lub szkodą fizyczną i psychiczną nie jest sytuacja, w której dziecko ze względu na pobyt w nowym miejscu zdążyło się do niego przyzwyczaić, a nakazanie powrotu będzie wiązało się z ponowną zmianą otoczenia.

Władza danego kraju może również odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeżeli stwierdzi, że dziecko sprzeciwia się powrotowi oraz że osiągnęło ono wiek i stopień dojrzałości, przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii.

Zaznaczyć również trzeba, że władza państwa wezwanego do wydania dziecka może zawiesić działanie lub oddalić wniosek o jego wydanie, jeżeli ma podstawy, by sądzić, że zostało ono zabrane do innego kraju.

Można także odmówić zwrotu dziecka, jeżeli nie jest on dopuszczalny w świetle podstawowych zasad państwa wezwanego, dotyczących ochrony praw człowieka i podstawowych wolności.

Przy ocenie powyższych okoliczności władza sądowa lub administracyjna powinna brać pod uwagę informacje dotyczące sytuacji społecznej dziecka, dostarczone przez organ centralny lub inną właściwą władzę państwa miejsca stałego pobytu dziecka.

Jeżeli potrzebujesz porady prawnej lub pomocy w sporządzeniu wniosku w sprawie bezprawnego wywiezienia dziecka za granicę, zapraszam do mojej kancelarii.