Teoretycznie poród w Polsce nic nie kosztuje, ale to oczywiście teoria. Polski ustawodawca wprowadził do systemu prawa rodzinnego pewne mechanizmy mające na celu ochronę interesu dzieci pochodzących ze związków pozamałżeńskich. Ich istota polega na zapewnieniu im oraz ich matkom środków utrzymania w okresie porodu oraz na początkowym etapie życia, niezależnie od świadczeń alimentacyjnych.

Na czym polega ochrona prawna dzieci pochodzących ze związków pozamałżeńskich?

Dzieci pochodzące ze związków pozamałżeńskich bardzo często znajdują się w sytuacji znacznie trudniejszej, niż te, które urodziły się w rodzinach formalnie zalegalizowanych. Nierzadko nie posiadają one domu rodzicielskiego, nie są wychowywane przez oboje rodziców, w związku z czym nie korzystają z pieczy ich obojga, zaś środki utrzymania są im dostarczane przez ojców bardzo nieregularnie lub nawet w ogóle nie są udzielane.

Również matka dziecka pozamałżeńskiego znajduje się często w ciężkim położeniu i w związku z tym potrzebuje pomocy w zakresie dostarczania jej środków utrzymania, zwłaszcza w końcowym okresie ciąży i wskutek urodzenia dziecka. Siłą rzeczy nie powinna ona sama pozostawać z takim obciążeniem. Zresztą sytuacja matki na ogół wiąże się ściśle z losami jej dziecka. Znajduje się ono bowiem w początkowym okresie po przyjściu na świat z reguły przy matce, co powoduje, że jej trudne położenie życiowe odbija się bezpośrednio na małoletnim.

W związku z powyższym ustawodawca zdecydował, że konieczne jest udzielenie ochrony zarówno takim dzieciom, jak i ich matkom poprzez nałożenie na ojców pewnych obowiązków względem nich. Wyszedł on z założenia, że rozwiązanie takie w pełni odpowiada poczuciu społecznej słuszności i sprawiedliwości.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy w zakresie ochrony prawnej dzieci pochodzących ze związków pozamałżeńskich przewiduje dwa typy roszczeń przysługujących matce:

• wobec ojca niebędącego mężem matki,
• wobec ojca niebędącego mężem matki, jeżeli jego ojcostwo zostało wykazane w sposób wiarygodny.

Roszczenia wobec ojca niebędącego mężem matki

Pierwsze z roszczeń opiera się na założeniu, że ojciec, który nie jest mężem matki zobowiązany jest przyczynić się do:

• pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem,
• kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu,
• pokrycia innych koniecznych wydatków albo szczególnych strat, poniesionych przez matkę dziecka pozamałżeńskiego wskutek ciąży lub porodu.

Rozmiar tych powinności powinien odpowiadać okolicznościom jakie wiążą się z danym przypadkiem.

Pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem

Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, zakres przyczyniania się ojca dziecka do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem zależy od rzeczywistych i koniecznych kosztów, jakie muszą być w danym przypadku poniesione. Z drugiej strony są one uwarunkowane jego możliwościami zarobkowymi i majątkowymi. Okoliczności te dotyczą również zaangażowania ojca oraz udzielanego przez niego wsparcia i pomocy na rzecz matki dziecka w tym okresie.

Zaznaczyć jednak trzeba, że obowiązek utrzymania dziecka obciąża oboje rodziców, a więc również matkę – i w tym właśnie kontekście powinny one być rozważane przez sąd. Co do zasady bowiem, ojciec dziecka nie ma obowiązku pokrywania w całości wydatków i strat poniesionych przez matkę w związku z ciążą i porodem, a obciążanie go takim obowiązkiem może być uzasadnione wyjątkowo, na przykład ze względu na zły stan zdrowia matki lub dziecka albo trudną sytuację życiową matki, która w danym czasie nie ma żadnych możliwości zarobkowych ani majątkowych.

Jakie wydatki związane są z ciążą i porodem?

W powyższym przedmiocie pod uwagę bierze się tylko efektywnie poniesione wydatki, związane rzeczywiście z ciążą i porodem. Rozumieć przez nie należy te z nich, które są normalnym następstwem takiego stanu rzeczy. W dużym stopniu zależy to od tego, jaki był przebieg ciąży i porodu.

Za wydatki związane z ciążą i porodem należy uważać wszystkie wydatki, które stały się potrzebne wskutek tego, a których by matka dziecka nie miała, gdyby nie była w ciąży albo gdyby nie rodziła.

Tym samym, jeżeli pewnego rodzaju kosztów matka dziecka pozamałżeńskiego nie poniosła, na przykład z powodu korzystania ze świadczeń leczniczych i położniczych publicznych placówek służby zdrowia, które są finansowane ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia, roszczenia z tego tytułu jej nie przysługują. Taka sama zasada dotyczy sytuacji, w której matka korzystała z odpłatnych świadczeń udzielanych przez prywatną służbę zdrowia, choć miała możliwość uczynienia tego w ramach nieodpłatnych usług publicznych. Uwzględnienie tego rodzaju roszczeń jest dopuszczalne tylko w sytuacjach wyjątkowych, gdy było to uzasadnione czy też konieczne.

A co z wyprawką?

Obowiązek ojca wobec dziecka pozamałżeńskiego dotyczy również tzw. wyprawki. Pojęcie to obejmuje konieczne wyposażenie dziecka na czas bezpośrednio po jego porodzie, w szczególności w zakresie bielizny, pieluch oraz środków higienicznych w odpowiedniej ilości. Powinność ta nie dotyczy więc na przykład rzeczy przydatnych dopiero dla dziecka, które ma kilkanaście miesięcy.

Pokrycie kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu

W myśl obowiązujących przepisów – ojciec dziecka pozamałżeńskiego zobowiązany jest do pokrycia kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Obejmują one przede wszystkim koszty jej wyżywienia, odzieży, mieszkania, środków pielęgnacji i higieny, lekarstw, etc.

Zaznaczyć trzeba wyraźnie, że opisywana powinność ma wyraźnie charakter alimentacyjny, wskutek czego roszczenia z tego tytułu służą matce dziecka pozamałżeńskiego tylko wtedy, gdy znajduje się ona w stanie niedostatku.

Co w praktyce oznacza niedostatek?

Orzecznictwo sądowe wyraźnie wskazuje, że stan niedostatku może polegać zarówno na braku jakichkolwiek środków utrzymania, jak również oznaczać sytuację, w której usprawiedliwione potrzeby uprawnionej nie są w pełni zaspokojone.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, stan niedostatku zachodzi już wtedy, gdy uprawniona nie ma możliwości zarobkowych i majątkowych pozwalających na pełne zaspokojenie jej usprawiedliwionych potrzeb. Nie jest w niedostatku ten, kto jest zdolny do pracy, a jednak nie chce pracować. Nie jest w niedostatku i ten, kto uzyskuje dochody wystarczające na koszty utrzymania, choć nie pochodzą one z pracy.

O osobie ubiegającej się o odpowiednie świadczenia z powodu niedostatku można mówić wówczas, gdy nie potrafi ona zaspokoić samodzielnie swych potrzeb na poziomie zbliżonym do minimum socjalnego, przy czym “nie potrafi” znaczy, że nie posiada dostatecznych środków pomimo podejmowania starań, by je pozyskać.

Czym są usprawiedliwione potrzeby matki?

Z kolei usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionej normalne warunki bytowania, odpowiednie do jej stanu zdrowia i wieku. Są one uzależnione od indywidualnych cech uprawnionej, tj. od wieku, stanu zdrowia, zawodu, pozycji społecznej i dotychczasowej stopy życiowej.

Ustawodawca zastrzegł również, iż matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania nawet przez czas dłuższy niż trzy miesiące z ważnych powodów. Mogą one dotyczyć zarówno jej samej, jak i dziecka, na przykład gdy przewlekła choroba tego ostatniego uniemożliwia matce podjęcie jakiejkolwiek pracy zarobkowej.

Pokrycie innych koniecznych wydatków poniesionych przez matkę dziecka pozamałżeńskiego wskutek ciąży lub porodu.

Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona także żądać, aby ojciec pokrył odpowiednią ich część. Przykładem takiej sytuacji może być w szczególności zły stan zdrowia matki, a także stan zdrowia jej dziecka, w związku z czym wymaga ono stałej pieczy ze jej strony.

Poprzez ,,straty” rozumieć należy te, które zostały rzeczywiście poniesione, a więc polegające na pogorszeniu stanu majątkowego matki, poprzez zmniejszenie posiadanych przez nią aktywów lub zwiększeniu pasywów.

Znaczy to, że takie roszczenie matki nie obejmuje korzyści, które mogłaby osiągnąć, gdyby nie zaszła w ciążę i nie urodziła dziecka.

Pokrycie strat poniesionych przez matkę dziecka pozamałżeńskiego wskutek ciąży lub porodu.

Z kolei określenie „szczególne straty” oznacza, że muszą one mieć charakter wykraczający poza zwykły stan rzeczy, a więc niełączący się normalnie z ciążą i porodem, a także być z poważne i istotne dla sytuacji matki dziecka pozamałżeńskiego. Można do nich zaliczyć na przykład konieczność zaprzestania przez matkę pracy zarobkowej wskutek nieprawidłowego przebiegu porodu i dalszych skutków takiej sytuacji, polegających na związanych z tym wydatkami i konieczności zbycia posiadanych przedmiotów majątkowych za cenę niższą, niż ich prawdziwa wartość. Orzecznictwo zalicza do tego rodzaju wydatków także koszty poniesione na nabycie wózka oraz wyprawki dla dziecka, jak również koniecznych ze względu na poród, zdrowie dziecka i przestrzeganie zasad higieny, a nawet wydatki na odnowienie pokoju i przestawienie pieca.

Zaznaczyć jednak należy, że konstrukcja przedmiotowego przepisu wyraźnie wskazuje, że ojciec dziecka pozamałżeńskiego ma przyczynić się do pokrycia tego rodzaju wydatków jedynie w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom. Nie stanowi to jednak przeszkody, aby w odpowiedniej sytuacji nałożyć na ojca dziecka ten obowiązek w całości.

Zasady ponoszenia wydatków przez ojca dziecka pozamałżeńskiego

Podkreślenia wymaga fakt, że opisanych powyżej roszczeń matka dziecka pozamałżeńskiego może dochodzić dopiero po jego urodzeniu. Zaznaczyć jednak trzeba, że przysługują one matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, matka nie może się domagać ich spełnienia w razie poronienia, a także w przypadku przerwania ciąży, nawet gdy zostało ono dokonane w pełni legalnie.

Świadczenie stanowiące przyczynianie się do pokrycia kosztów trzymiesięcznego lub dłuższego utrzymania matki ojciec dziecka zobowiązany jest spełniać, tak jak w przypadku wszystkich świadczeń o charakterze alimentacyjnym, miesięcznie z góry.

Musisz wiedzieć, że roszczenia te, co do zasady, nie są dziedziczne. Na spadkobierców matki przechodzą tylko te roszczenia, które stały się wymagalne przed jej śmiercią. Dotyczy to także obowiązków ojca dziecka pozamałżeńskiego. Jego spadkobiercy dziedziczą tylko te, które stały się wymagalne przed jego śmiercią.

I wreszcie, wskazać należy, iż obowiązki ojca dziecka względem jego matki, wyprzedzają wszelkie obowiązki alimentacyjne wynikające z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a więc mają bezwzględne pierwszeństwo w kolejności zaspokojenia.

Pamiętać trzeba, że wszystkie te roszczenia przedawniają się z upływem trzech lat od dnia porodu. Oznacza to, że niewystąpienie z nimi we wskazanym okresie czasu skutkować będzie ich utratą.

Roszczenia wobec ojca niebędącego mężem matki, jeżeli jego ojcostwo zostało wykazane w sposób wiarygodny

Zgodnie z polskim prawem rodzinnym – jeżeli ojcostwo mężczyzny niebędącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania:

• matki przez trzy miesiące w okresie porodu,
• dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu.

W sposób oczywisty trudność dochodzenia tego rodzaju roszczeń polega na konieczności uprzedniego uwiarygodnienia ojcostwa mężczyzny, względem którego są one podnoszone.

Wynika ono z faktu, że przed urodzeniem się dziecka nie jest łatwe ustalenie konkretnego okresu poczęcia. Z żądaniem takim matka dziecka pozamałżeńskiego może bowiem wystąpić dopiero wtedy, kiedy ze względu na stan ciąży uwiarogodnienie ojcostwa mężczyzny, przeciwko któremu skierowane jest żądanie, stanie się możliwe. Może ono polegać na stwierdzeniu przez biegłych będących lekarzami, że dziecko pochodzi od danego mężczyzny, na podstawie ustalonego stanu ciąży matki i niespornej lub wykazanej daty obcowania płciowego.

Zaznaczyć trzeba, że tak jak w przypadku poprzednio opisywanych roszczeń, do dostarczania środków utrzymania i wychowania dziecka pozamałżeńskiego zobowiązany jest nie tylko jego ojciec, ale również jego matka. Oznacza to, że ojciec musi ponosić, co do zasady, tylko część tego rodzaju kosztów. Matka może żądać wyłożenia odpowiedniej sumy pieniężnej na pełne koszty trzymiesięcznego utrzymania własnego oraz dziecka, ustalone z uwzględnieniem usprawiedliwionych potrzeb matki oraz zarobkowych i majątkowych możliwości ojca.

Podkreślenia wymaga fakt, że termin i sposób zapłaty powyższych sum może określić jedynie sąd. Sąd może nakazać ojcu złożenie odpowiednich sum niezwłocznie albo w określonym terminie późniejszym. Może to nastąpić bezpośrednio do rąk matki, do depozytu sądowego, bądź też do rąk osoby wskazanej trzeciej. W tych ostatnich przypadkach konieczne jest określenie, kiedy i w jakich częściach kwota ma być wypłacana na rzecz matki. W razie zarządzenia co do złożenia danej kwoty do depozytu sądowego, wypłacanie poszczególnych kwot do rąk matki może być uzależnione do każdorazowej decyzji sądu.

A jak wygląda rzeczywistość?

Muszę przyznać, że w mojej kilkunastoletniej praktyce adwokackiej nie spotkałam się z orzeczeniem sądu wydanym w skutek powództa wniesionego przed urodzeniem się dziecka. Ze względu na długość postepowań sądowych orzeczenia zapadały już po porodzie. W takich przypadkach często zachodzi potrzeba ustalenia ojcostwa z uwagi na nieuznawanie ojcostwa przez mężczyznę.

Czeka Cię sprawa o zwrot kosztów porodu oraz wyprawki? Nie wiesz jak się do tego zabrać?

Zapraszam Cię do skorzystania z moich usług! Pomogę Ci przejść przez całe postępowanie krok za krokiem.

Ceny konsultacji zależą od czasu ich trwania.

Szczegóły znajdziesz w zakładce KONSULTACJE.

Anna Kubica

kubica@adwokat-kubica.pl

Jestem adwokatką i mediatorką. Specjalizuje się w sprawach rodzinnych.
W trudnych chwilach zawsze stoję u boku moich klientów, dbając o ich bezpieczeństwo prawne, komfort i spokój.