Wyłączenia jawności rozprawy rozwodowej.

Posiedzenia sądów w sprawach cywilnych, co do zasady, przeprowadzane są w trybie jawnym, czyli ogólnie dostępnym, otwartym dla wszystkich zainteresowanych osób. Przepisy obowiązującego prawa przewidują w tym zakresie kilka wyjątków. Jednym z nich są procesy rozwodowe, które toczą się przy drzwiach zamkniętych, a więc z wyłączeniem jawności.

Co to jest zasada jawności procesu cywilnego?

Jedną z podstawowych zasad postępowania cywilnego jest zasada jawności toczącego się procesu.

Wynika ona z zarówno z Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, która stanowi, że postępowanie przed sądem jest jawne, jak i z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którą – każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy. Została ona także wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego, który w art. 9 wyraźnie stanowi, że rozpoznawanie spraw cywilnych, co do zasady, odbywa się jawnie. Może to zostać ograniczone tylko przez przepisy prawa o charakterze szczególnym.

Sama jawność rozprawy może być rozpatrywana w dwóch aspektach:

  • jawności wewnętrznej – która sprowadza się do jej zastosowania wobec uczestników i stron danego postępowania sądowego. Na jej mocy, mogą one brać udział w całym przebiegu postępowania, bez jakichkolwiek wyłączeń od samego początku aż do zakończenia. Nie podlega ona jakimkolwiek ograniczeniom wynikającym z przepisów prawa procesowego. Ma ona tym samym charakter absolutny i nienaruszalny.

  • jawności zewnętrznej – stosowanej do osób, które żaden sposób nie są zainteresowane osobiście w wyniku sprawy, a więc mają wobec niej niejako charakter postronny. Dotyczy to na przykład publiczności czy przedstawicieli mediów, którzy mogą wziąć udział w procesie, jeśli uznają to za konieczne. Może ona zostać wyłączona lub ograniczona prze sąd lub na podstawie przepisów prawnych.
Wyłączenia jawności rozprawy rozwodowej.

Na koniec warto dodać, że zasada jawności wprowadza kontrolę społeczną nad działalnością sądów. Stanowi ona gwarancję bezstronności sędziego i przeprowadzenia przez niego rzetelnego procesu, zachowania przez sądy prawnych wymogów postępowania, niezawisłości i bezstronności, jak też jest realizacją społecznego poczucia sprawiedliwości.

Zasada jawności a proces rozwodowy

Zgodnie z obowiązującymi przepisami – posiedzenia sądowe w sprawach małżeńskich, czyli także o rozwód lub separację, odbywają się przy drzwiach zamkniętych.

W przedmiotowych sprawach ustawodawca zdecydował się na wyraźne ograniczenie zasady jawności postępowania sądowego. Przyjęte rozwiązanie jest w pełni zrozumiałe, mają one bowiem charakter bardzo osobisty i dotyczą najczęściej intymnych problemów małżonków. Nie powinny być one wobec tego ujawniane w obecności osób postronnych. Zasada ta służy ochronie życia prywatnego stron procesu oraz ich prawa do zachowania w tajemnicy szczegółów pożycia małżeńskiego.

Nadmienić należy, iż wniosek o wyłączenie jawności tego rodzaju posiedzeń jest zbędny, dzieje się to bowiem z mocy samego prawa, a więc niejako automatycznie.

Kto może uczestniczyć w rozprawie przy drzwiach zamkniętych?

Pojęcie przeprowadzenia rozprawy przy drzwiach zamkniętych oznacza, iż podczas takiego posiedzenia na sali sądowej mogą być obecne tylko:

  • strony,
  • ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy procesowi,
  • prokurator,
  • osoby zaufania.

Strony

Musisz wiedzieć, że każda sprawa rozwodowa toczy się pomiędzy stronami. Są nimi osoby bezpośrednio zainteresowane wynikiem rozpatrywanej przez sąd sprawy, czyli rozwodzący się małżonkowie. Dla porządku zaznaczyć trzeba, że małżonek, który wnosi pozew rozwodowy nazywany jest powodem (powódką), zaś ten, wobec którego wytoczono powództwo, nosi miano pozwanego (pozwanej).

Przedstawiciele ustawowi

W myśl obowiązujących przepisów – osoba fizyczna niemająca zdolności procesowej może podejmować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela ustawowego. Nie posiada ona bowiem tzw. zdolności procesowej, a więc prawa do samodzielnego pozywania i bycia pozywanym.

Może nim być jedynie osoba uprawniona do działania w cudzym imieniu na podstawie przepisów prawa.

Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo

Na jakiej podstawie prawnej przedstawiciel ustawowy może uczestniczyć w procesie rozwodowym?

Zagadnienie to dotyczy osób ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo.

Te pierwsze to takie, które wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie są w stanie kierować swym postępowaniem. Te drugie – z tych samych powodów potrzebują pomocy do prowadzenia swoich spraw, lecz ich stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego.

Dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie sąd opiekuńczy ustanawia opiekuna prawnego, dla ubezwłasnowolnionych częściowo – kuratora. Mogą nimi zostać przede wszystkim osoby najbliższe dla danej osoby, tacy jak rodzice, dziadkowie czy rodzice chrzestni.

Jak stwierdził w jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy dopuszczalne jest wytoczenie powództwa rozwodowego przez kuratora małżonka ubezwłasnowolnionego częściowo, jeżeli jest on uprawniony do jego reprezentowania i uzyskał zezwolenie sądu na wytoczenie takiego powództwa.

Pełnomocnicy procesowi

Zgodnie z przepisami strony lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników.

Musisz wiedzieć, że w sprawie o rozwód pełnomocnikiem procesowym, oprócz adwokata i radcy prawnego, mogą być tylko: rodzice, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

W tym zakresie konieczne jest udzielenie pełnomocnictwa szczególnego, czyli takiego, w które obejmuje umocowanie do prowadzenia konkretnej sprawy. Adwokat lub radca prawny może także zostać ustanowiony dla strony z urzędu, w przypadku, gdy została ona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub w części, jak również, gdy wykaże ona, iż nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów jego wynagrodzenia. Dodać trzeba, że pełnomocnik nie może być przesłuchany zamiast strony.

Prokurator

Jako ciekawostkę podam, że prokurator także może wytaczać powództwa w sprawach rodzinnych niemajątkowych, z wyjątkiem tych, które dotyczą rozwodu lub separacji. Nie mniej jednak prokurator może wziąć udział w już toczącym się postępowaniu w takich sprawach.

Jakie są podstawy przystąpienia prokuratora do procesu rozwodowego?

Jest to uzasadnione wówczas, gdy dowie się on o istnieniu potencjalnego zagrożeniu dobra dziecka, na przykład poprzez stosowanie wobec niego przemocy, wikłanie go w konflikt lojalności lub gdy rodzice są niewydolni wychowawczo.

Takie okoliczności mieszczą się bowiem w przesłankach udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym, którymi są: ochrona praworządności, ochrona praw obywateli i ochrona interesu społecznego.

Powinieneś wiedzieć, że prokurator może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium, przy czym nie jest związany z żadną ze stron. Może on składać oświadczenia i zgłaszać wnioski, jakie uzna za celowe, oraz przytaczać fakty i dowody na ich potwierdzenie. Od chwili, kiedy prokurator zgłosił swój udział w postępowaniu, należy mu doręczać pisma procesowe, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach oraz orzeczenia sądowe. Może on także może zaskarżyć każde orzeczenie sądowe, od którego służy środek odwoławczy.

Pamiętać należy, że na zasadach takich jak prokurator w postępowaniu rozwodowym może wziąć udział Rzecznik Praw Dziecka oraz Rzecznik Praw obywatelskich.

Osoby zaufania

Każda ze stron procesu rozwodowego może wyznaczyć po dwie tzw. osoby zaufania.

Osobą zaufania może być każda osoba pełnoletnia, które nie jest i nie będzie świadkiem w sprawie rozwodowej i wyrazi na to zgodę. Ustawodawca nie wprowadził żadnych ograniczeń co do pokrewieństwa lub innych więzi faktycznych i formalnych łączących osoby godne zaufania ze stronami postępowania. Może to być więc na przykład członek rodziny czy też po prostu przyjaciel.

Zaznaczyć trzeba, że przybranie osób zaufania jest prawem, a nie obowiązkiem strony, a ich liczba po każdej z nich nie musi być jednakowa. W trakcie postępowania osoby te mogą się zmieniać.

Rola osoby zaufania tak naprawdę sprowadza się do udzielania stronie, która ich powołała „wsparcia moralnego” oraz czuwania nad prawidłowością toczącego się procesu.

Nie może ona brać czynnego udziału w sprawie, nie może składać wniosków, zadawać pytań, a także nie może się odzywać. Jest ona natomiast uprawniona do sporządzania notatek z przebiegu posiedzenia sądowego. Wniosek formalny o jej udział w sprawie można złożyć na piśmie lub ustnie na rozprawie.

Ogłoszenie orzeczenia w sprawie rozwodowej – jednak jawnie…

Zgodnie z obowiązującymi przepisami – ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie rozwodowej odbywa się publicznie. Teoretycznie więc, podczas takiej czynności może być obecny każdy.

Samo ogłoszenie odbywa się przez odczytanie sentencji wyroku. Następnie sędzia podaje ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia albo wygłasza uzasadnienie, może jednak tego zaniechać, jeżeli sprawa była rozpoznawana przy drzwiach zamkniętych, a tak dzieje się, co do zasady, w sprawach rozwodowych.

Czy jest możliwe jawne rozpoznanie sprawy rozwodowej?

Publiczne rozpoznanie sprawy rozwodowej jest możliwe, gdy zażądają tego obie strony, a sąd uzna, że jawność posiedzenia nie zagraża moralności, a więc nie wpłynie destrukcyjnie na poczucie przyzwoitości osób, które są obecne na sali sądowej. Jest to wyraźny wyjątek od reguły wyłączenia jawności w postępowaniu w sprawach małżeńskich.

Jeżeli sąd dojdzie do przekonania, że nie jest to dopuszczalne, wydaje w tym przedmiocie postanowienie o oddaleniu wniosków stron w tym przedmiocie i odbyciu posiedzenia przy drzwiach zamkniętych. Jest ono niezaskarżalne i nie podlega uzasadnieniu. Wydania takiego orzeczenia wymaga także sytuacja, gdy tylko jedna ze stron żąda publicznego rozpoznania sprawy.

Proces rozwodowy a jawność wewnętrzna

Opisane powyżej wyłączenie jawności procesu rozwodowego dotyczy tylko tzw. jawności zewnętrznej.

Zasada jawności wewnętrznej ma do niego zastosowanie w całej pełni.

W jej ramach – strony mają prawo do otrzymania z akt sprawy zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku na odpowiednim nośniku, na ogół płycie CD, chyba że protokół został sporządzony wyłącznie pisemnie. Może to zostać ograniczone jedynie do zapisu dźwiękowego, jeżeli wydaniu całości sprzeciwia się ważny interes publiczny lub prywatny.

Musisz jednak wiedzieć, że jeżeli jednak posiedzenie odbyło się przy drzwiach zamkniętych, a tak jest w zdecydowanej większości spraw rozwodowych, strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy jedynie zapisu dźwięku.

Strony procesu rozwodowego mają także pełen fizyczny dostęp do akt toczącego się postępowania w celu ich przejrzenia. Na tych samych zasadach dopuszczalne jest dla nich sporządzanie i otrzymywanie z nich odpisów oraz wyciągów, jak również utrwalanie ich obrazu, na przykład przy użyciu aparatu fotograficznego lub telefonu komórkowego. Może to nastąpić w siedzibie sądu najczęściej w czytelni. Prezes sądu może także zarządzić udostępnienie danych o sprawie, treści protokołów oraz pism sądowych i procesowych stronom oraz ich przedstawicielom oraz pełnomocnikom za pośrednictwem specjalnych kont w systemie teleinformatycznym. Ale o systemie teleinformatycznym napiszę oddzielny wpis.

Najważniejszą rzeczą, którą powinnaś zapamiętać z lektury tego wpisu to fakt, że w rozprawie rozwodowej może wziąć udział osoba zaufania, która może być dla Ciebie wsparciem moralnym, podnosić Cię na duchu. Na początku rozprawy sąd na pewno zapyta kim jest dana osoba. Wówczas należy powiedzieć, że jest to osoba zaufana zgodnie z art. 154 kpc. Taka osoba musi posiadać przy sobie dokument tożsamości.

Jeśli masz wątpliwości Ci poradzisz sobie samodzielnie w sprawie o rozwód, zapraszam Cię do skorzystania z moich usług (mail: kubica@adwokat-kubica.pl, tel. +48 602 488 059).

Anna Kubica

Jestem adwokatką i mediatorką. Specjalizuje się w sprawach rodzinnych.
W trudnych chwilach zawsze stoję u boku moich klientów, dbając o ich bezpieczeństwo prawne, komfort i spokój.

Powiązane artykuły