Ustawowa wspólność majątkowa

Złożona przysięga małżeńska przed kapłanem lub urzędnikiem stanu cywilnego wiąże się z konsekwencjami prawnymi. Małżeństwo zmienia nie tylko sytuację osobistą każdego z małżonków, ale również wprowadzana zmianę w zakresie gromadzonego przez małżeństwo majątku. Z chwilą zawarcia małżeństwa z mocy prawa zostają oni związani ustawową wspólnością majątkową małżeńską, chyba że ustalą ustrój umowny. W tym wpisie wyjaśnię Ci, na czym polega ustawowy ustrój małżeński i czym się charakteryzuje.

Czym jest ustawowy ustrój majątkowy i jakie są jego rodzaje?

Najpierw chcę Ci wytłumaczyć, czym jest małżeński ustrój majątkowy. Jest to zespół zasad (ustawowych lub umownych), które określają stosunki majątkowe małżeńskie pomiędzy małżonkami.

Wyróżniamy trzy typy ustroju majątkowego, tj.:

• ustawowy,
• umowny (więcej we wpisie: Umowny ustrój majątkowy), a w ramach niego:
  • ustrój wspólności rozszerzonej;
  • ustrój wspólności ograniczonej;
  • ustrój rozdzielności majątkowej;
    • rozdzielność majątkowa zwykła (pełna),
    • rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków,
• przymusowy (więcej we wpisie: Przymusowy ustrój majątkowy).

Ustrój ustawowy jest jedynie ustrojem wspólności (charakteryzuje się istnieniem majątków osobistych, które przysługują każdemu z Was i majątkiem wspólnym), ustrój przymusowy – jedynie ustrojem rozdzielności, a ustrój umowny może być zarówno ustrojem wspólności, jak i rozdzielności.

Na czym polega wspólność małżeńska?

Ustawowy ustrój majątkowy obowiązuje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Oznacza to tyle, że jeżeli nie zdecydowaliście się na wprowadzenie ustroju umownego, tzn. jeżeli przed zawarciem małżeństwa albo w trakcie jego trwania nie zawarliście przed notariuszem intercyzy, automatycznie łączy Was ustawowy ustrój majątkowy. W polskim prawie rodzinnym ustrojem ustawowym jest wspólność ustawowa majątkowa.

Wspólność majątkowa charakteryzuje się pewnymi cechami. Poniżej przedstawiam te najważniejsze:

1. Wspólność małżeńska polega na tym, że każdy z Was staje się posiadaczem dwóch majątków, tj. swojego osobistego i majątku wspólnego. Jeszcze inaczej można powiedzieć, że w ustroju tym istnieją trzy majątki:

• majątek wspólny,
• dwa majątki osobiste (Twój i Twojego małżonka).

Co dokładnie wchodzi w skład którego z majątków, omawiam szerzej we wpisach: Majątek osobisty małżonków – cz. 1, Majątek osobisty małżonków – cz. 2, Majątek osobisty małżonków – cz. 3 i Majątek wspólny małżonków. Zajrzyj koniecznie, zwłaszcza, jeżeli się rozwodzicie. Musicie bowiem wiedzieć, jak podzielić Wasz majątek.

2. Majątek wspólny małżonków jest jednym z rodzajów tzw. wspólności łącznej. Charakteryzuje się ona tym, że:

• udziały małżonków w majątku wspólnym nie są określone;
• żaden z małżonków nie może rozporządzać (potencjalnym) udziałem, ani zobowiązywać się do rozporządzenia nim;
• żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego;
• wierzyciel małżonka nie może żądać zaspokojenia z (potencjalnego) udziału tego małżonka.

W ustawowym ustroju majątkowym każdy z małżonków jest współposiadaczem rzeczy, które wchodzą w skład majątku wspólnego. Każdy ma także prawo do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka. Co to oznacza? Jeżeli w trakcie trwania małżeństwa np. wzięliście kredyt na mieszkanie i jest ono Wasze wspólne, to przysługuje Wam równy udział w nieruchomości. Z tytułu posiadania tego udziału wynika uprawnienie do korzystania i posiadania tej nieruchomości, jak również czerpania z niej pożytków. Jeżeli w trakcie trwania małżeństwa Twój małżonek wyrzuci Cię z Waszego wspólnego mieszkania, to zrobi to bezprawnie.

3. Zarząd majątkiem wspólnym, tj. dokonywanie czynności, które dotyczyć będą przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego, opiera się na obowiązku współdziałania. Czynnością zarządu nie jest np. zaciągnięcie kredytu, udzielnie poręczenia albo inna czynność niedotycząca bezpośrednio przedmiotu objętego wspólnością.

Małżonkowie powinni w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym, a także o zobowiązaniach, które ten majątek obciążają.

Co do zasady każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Wyjątek dotyczy przedmiotów majątkowych, które służą małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej. Zarządza on nimi samodzielnie.

Podkreślę jednak, że samodzielny zarząd nie jest nieograniczony i nie we wszystkich sprawach dotyczących Waszego wspólnego majątku możesz działać bez uzyskania zgody małżonka. Może on bowiem sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym, którą zamierzasz podjąć. Sprzeciw taki jednak nie będzie skuteczny, jeżeli będzie dotyczyć czynności z zakresu spraw życia codziennego lub zmierzających do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanych w ramach działalności zarobkowych, np. gdy jeden z Was będzie chciał kupić żywność albo dokonać opłat za mieszkanie.

4. W ustawowym ustroju majątkowym wymagana jest jednak zgoda drugiego małżonka na dokonanie:

• czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków, np. wynajęcie pokoju we wspólnym domu;
• czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
• czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
• darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Oto przykład: jeżeli chcesz np. sprzedać samochód, który wchodzi do majątku wspólnego, nie potrzebujesz uzyskać na to zgody swojego małżonka, ponieważ samochód jest ruchomością a nie nieruchomością. Jeżeli jednak wspólnie nabyliście mieszkanie, zgoda małżonka na jego sprzedaż będzie konieczna.

5. Ustrój wspólności ustawowej pociąga za sobą również zmodyfikowane zasady odpowiedzialności małżonka za zobowiązania.

Jeżeli Twój małżonek zaciągnął zobowiązanie za Twoją zgodą, to wierzyciel jest uprawniony do żądania zaspokojenia również z Waszego majątku wspólnego.

Jeżeli jednak Twój małżonek zaciągnął zobowiązanie bez Twojej zgody albo jego zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej (np. jest to zobowiązanie alimentacyjne), to wierzyciel może zaspokoić się z majątku osobistego dłużnika (Twojego małżonka), np. z jego korzyści uzyskanych z jego praw jako twórca, przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Wierzyciel nie może jednak w tracie trwania ustawowej wspólności małżonków żądać zaspokojenia z udziału, który by temu małżonkowi – dłużnikowi przypadł w razie ustania tej wspólności lub z poszczególnych przedmiotów, które do tego majątku należą.

6. Ustanie ustawowej wspólności majątkowej następuje w przypadku:

• ustania samego małżeństwa (np. poprzez rozwód, śmierć małżonka albo unieważnienie małżeństwa);
• zaistnienia zdarzenia powodującego z mocy prawa powstanie pomiędzy małżonkami rozdzielności majątkowej (w przypadku separacji) lub wydania przez Sąd orzeczenia ustanawiającego rozdzielność (więcej we wpisie: Przymusowy ustrój majątkowy), także z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków w miejsce wspólności majątkowej – pełnej rozdzielności;
• zawarcia przez małżonków umowy majątkowej (tzw. intercyzy) ustanawiającej pomiędzy małżonkami ustrój rozdzielności majątkowej (więcej we wpisie: Umowny ustrój majątkowy).

Pamiętaj, że do ustania wspólności majątkowej w razie wystąpienia określonych powodów może dojść jeszcze w trakcie trwania małżeństwa.