Uprowadzenie dziecka przez rodzica za granicę

Coraz częściej zdarzają się przypadki uprowadzenia dziecka przez jednego z rodziców za granicę w celu wywiezienia go i dłuższego tam przebywania bez zamiaru powrotu do miejsca jego dotychczasowego pobytu. Dzieje się tak bezprawnie, bez uzyskania na to zgody drugiego rodzica na tle konfliktu między małżonkami, często różnic kulturowych, a zwłaszcza religijnych. Jeżeli ten problem dotyczy również Ciebie, sprawdź, co możesz zrobić, aby sprowadzić swoje dziecko do Polski.

Zgoda drugiego rodzica na wyjazd za granicę – konieczny czy nie? 

Na wstępie wyjaśnię, że wyjazd jednego z Was ze wspólnym dzieckiem za granicę wymaga co do zasady zgody Was obojga. Zgodnie bowiem z orzecznictwem wyjazd dziecka za granicę, zarówno na pobyt stały jak i czasowy, a nawet jedynie w celu spędzenia wakacji zaliczany jest do kategorii spraw istotnych, tj. wymagających takiej zgody. Co jednak w przypadku, gdy drugi rodzic ma ograniczone prawa rodzicielskie albo został lub została ich pozbawiony lub pozbawiona? Czy wówczas również potrzebujesz zgody drugiego rodzica, by wyjechać z dzieckiem za granicę?

Jeżeli Sąd w wyroku ograniczającym władzę rodzicielską Twojego byłego partnera zastosował środek zabezpieczający w postaci pozbawienia go współdecydowania np. o miejscu zwykłego pobytu dziecka, to nie będzie on mógł sprzeciwić się zmianie miejsca zwykłego pobytu dziecka w Polsce na miejsce zwykłego pobytu za granicą. Oznacza to, że jego zgoda nie będzie wymagana w przypadku wywiezienia Waszego dziecka za granicę. Ale jeżeli drugiemu rodzicowi co prawda Sąd ograniczył władzę rodzicielską, ale nie pozbawił go uprawnienia do współdecydowania o miejscu pobytu dziecka, to chcąc wyjechać z dzieckiem za granicę, powinieneś zapytać go o zgodę. Zgoda nie jest natomiast wymagana w przypadku pozbawienia drugiego rodzica praw rodzicielskich. 

Powrót dziecka na podstawie przepisów Konwencji Haskiej

Jeżeli Twoje dziecko zostało wywiezione przez drugiego rodzica za granicę bez Twojej zgody, to zastosowanie do takiego przypadku ma tzw. Konwencja Haska z dnia 25 października 1980 r. dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę.

Postępowanie, które zostanie wszczęte na podstawie przepisów powyższej Konwencji, ma na celu przeciwdziałać negatywnym skutkom międzynarodowego uprowadzenia, doprowadzając do przywrócenia stanu faktycznego i prawnego, jaki istniał przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecka, tzn. ma zapewnić niezwłoczny powrót dziecka do państwa jego stałego pobytu. Co ważne, Konwencja nie rozstrzyga, przy kim dziecko ma mieć miejsce pobytu i z którym z Was zostanie na stałe. 

Konwencja Haska nie ma oczywiście zastosowania, jeżeli dziecko zostało uprowadzone lub zatrzymane w obrębie tego samego kraju. 

Jakie warunki muszą być spełnione, aby można było uznać, że dziecko zostało uprowadzone za granicę?

Zgodnie z postanowieniami Konwencji Haskiej, aby można było uznać, że dziecko zostało uprowadzone za granicę, muszą być spełnione następujące warunki:

1. aby móc stosować Konwencję, niezbędne jest, aby oba państwa – to, w którym dziecko miało miejsce pobytu przed zatrzymaniem lub uprowadzeniem oraz to, do którego zostało uprowadzone lub w którym zostało zatrzymane – były stronami Konwencji;
2. dziecko nie ukończyło 16. roku życia;
3. wskutek uprowadzenia lub zatrzymania doszło do naruszenia prawa do opieki, tzn. rodzic dokonał tego bezprawnie, a rodzic wnioskujący o wydanie dziecka skutecznie wykonywał to prawo w chwili uprowadzenia lub zatrzymania.

Kiedy Sąd może nie zarządzić wydania dziecka?

Dziecko bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane powinno zostać niezwłocznie wydane, jeżeli od dnia uprowadzenia lub zatrzymania do chwili wpłynięcia wniosku do władzy sądowej lub administracyjnej państwa, w którym znajduje się dziecko, upłynął okres krótszy niż rok.

Rodzic występujący z wnioskiem o wydanie dziecka na podstawie Konwencji haskiej powinien sporządzić wniosek w języku polskim, ale powinien być on również przetłumaczony na język państwa wezwanego. Niestety musi dokonać tego na swój własny koszt. Tłumaczenia będą wymagały również wszystkie dokumenty dołączone do wniosku. Taki rodzic jest jednak zwolniony z kosztów sądowych, w których przypominam, że nie mieszczą się koszty wydane na adwokata lub radcę prawnego. 

Wniosek można złożyć za pośrednictwem organu centralnego państwa stałego pobytu dziecka lub bezpośrednio do organu centralnego państwa wezwanego. W Polsce organem właściwym jest Ministerstwo Sprawiedliwości. Po tym, jak wniosek do niego wpłynie, przekaże on go do organu centralnego państwa, w którym przebywa dziecko (sądu lub organu administracyjnego). Organ ten w ciągu 6 tygodni od złożenia wniosku, powinien wydać decyzję.

Kiedy Sąd może nie zarządzić wydania dziecka?

Jeżeli zostaną zachowane wszystkie przesłanki, organ centralny, w którym przebywa dziecko, powinien nakazać powrót dziecka do państwa jego stałego pobytu. Nie będzie to jednak możliwe w poniższych przypadkach:

1. rodzic sprzeciwiający się wydaniu dziecka wykaże, że wnioskujący rodzic nie wykonywał prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zaakceptował uprowadzenie;
2. rodzic sprzeciwiający się wydaniu dziecka wykaże, że istnieje poważne ryzyko, iż powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną;
3. dziecko sprzeciwia się powrotowi, a osiągnięty przez nie wiek i stopień dojrzałości uzasadnia uwzględnienie jego opinii;
4. wniosek o wydanie wpłynął do właściwej władzy państwa wezwanego po upływie roku od dnia uprowadzenia, a dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska;
5. zwrotowi dziecka sprzeciwiają się podstawowe zasady państwa wezwanego dotyczące ochrony praw człowieka i podstawowych wolności.

Obok Konwencji Haskiej mamy jeszcze Rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000. Rozporządzenie to ma charakter nadrzędny względem Konwencji Haskiej i uzupełnia jej przepisy. Ma ono jednak zastosowanie wyłącznie wówczas, gdy zarówno państwo pobytu dziecka bezpośrednio przed jego uprowadzeniem lub zatrzymaniem, jak i państwo, do którego dziecko zostało uprowadzone, jest państwem członkowskim UE.

W przypadku bezprawnego uprowadzenia dziecka lub zatrzymania sądami właściwymi do rozstrzygania o wniosku w sprawie wydania dziecka są sądy państwa, w którym dziecko posiadało pobyt zwykły bezpośrednio przed przemieszczeniem. Sądy państwa członkowskiego, do którego skierowany jest wniosek, są właściwe tylko w wyjątkowych przypadkach.

Podsumowując, sprawy dotyczące wydania dziecka uprowadzonego lub zatrzymanego przez drugiego rodzica są zawsze skomplikowane. Procedury często przedłużają się, dlatego warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika procesowego, który posiada doświadczenie w znajomości przepisów krajowego prawa rodzinnego, ale także przepisów prawa międzynarodowego oraz orzecznictwa TSUE i ETPCz.