Uprowadzenie dziecka a porwanie rodzicielskie.

Wbrew obiegowej opinii, pomiędzy uprowadzeniem dziecka przez rodzica a tzw. porwaniem rodzicielskim zachodzi fundamentalna różnica. Oba te czyny są całkowicie odmiennie kwalifikowane pod względem prawnym, a ich sprawcy ponoszą zupełnie inne konsekwencje.

Co to jest uprowadzenie rodzicielskie?

Uprowadzenie jest przestępstwem uregulowanym w przepisach Kodeksu karnego. Polega ono na uprowadzeniu lub zatrzymaniu małoletniego, a więc osoby w wieku poniżej 15 lat albo osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, wbrew woli osoby powołanej do sprawowania nad nią opieki lub nadzoru. Jest ono zagrożone karą pozbawienia wolności do trzech lat.

Musisz wiedzieć, że bardzo często czyn tego rodzaju zwany jest właśnie „uprowadzeniem rodzicielskim”, gdyż dopuszcza się go najczęściej jeden z rodziców, skonfliktowanych co do sprawowania opieki nad wspólnym małoletnim dzieckiem.

Zgodnie z praktyką sądową, określenie „uprowadza” znaczy „porywa, ucieka z osobą, zabiera ze sobą, przeprowadza lub przenosi z dotychczasowego miejsca pobytu w inne miejsce”. Z kolei „zatrzymuje” to „pozostawienie przy sobie, skłonienie lub zmuszenie danej osoby, do pozostania w miejscu aktualnego pobytu – wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru”.

W praktyce uprowadzenie oznacza, że na przykład ojciec uprowadza dziecko ze szkoły, odbierając je bez zgody matki i przewożąc w inne miejsce. Z kolei zatrzymanie następuje najczęściej, kiedy ojciec, u którego dziecko przebywa zgodnie z ustaleniami nie pozwala mu wrócić do matki, w związku z czym pozostaje ono nadal pod jego opieką bez zgody drugiego rodzica.

A czym jest zatrzymanie?

Wskazać należy, iż zatrzymanie może, ale nie musi, łączyć się z uprowadzeniem. Najczęściej jednak jedno jest kontynuacją drugiego. Oznacza to, że sprawca najpierw dokonuje uprowadzenia, a następnie osobę uprowadzoną zatrzymuje. Jak to wyjaśniłam powyżej, będzie to miało miejsce na przykład, jeśli ojciec uprowadzi dziecko ze szkoły, a następnie przetrzyma je przy sobie.

Uprowadzenie bez zatrzymania może mieć miejsce, gdy osoba, która się go dopuściła natychmiast po tym porzuca pokrzywdzonego albo też oddaje go innej w opiekę innej osobie, która w świetle prawa nie jest uprawniona do sprawowania nad nim opieki.

Możliwa jest też sytuacja odwrotna, kiedy następuje zatrzymanie bez uprowadzenia. Może to być wynikiem sytuacji, w której osoba uprawniona do sprawowania opieki nad małoletnim jedynie przez pewien czas, nie oddaje go po jego upływie pod nadzór osoby do tego upoważnionej na stałe – na przykład ojciec nie odda dziecka matce po widzeniu, które było z nią ustalone.

Koniecznym elementem dla bytu przestępstwa uprowadzenia jest to, aby uprowadzenie lub zatrzymanie nastąpiło również wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, która może zostać wyrażona w sposób wyraźny lub dorozumiany, co wynikać może jedynie z okoliczności danej sytuacji.

O sposobie wyraźnym mówimy, jeśli matka oświadczy ojcu dziecka, że ma ono wrócić pod jej pieczę w konkretnym terminie i miejscu. Z kolei o sposobie dorozumianym mówimy, jeśli matka nie poda konkretnego terminu i miejsca oddania dziecka pod jej opiekę lub też tylko ogólnie wskaże, że dziecko ma do niej wrócić bez podawania szczegółów.

Osobą powołaną do opieki może być na przykład rodzic, opiekun ustanowiony przez sąd rodzinny, osoba sprawująca zastępczą lub faktyczną pieczę nad małoletnim albo też ustanowiony przez sąd kurator. Dodać trzeba, że wskazane osoby zobowiązane są do sprawowania nadzoru nad dzieckiem.

Musisz wiedzieć, że uprowadzenie rodzicielskie jest przestępstwem umyślnym. Oznacza to, że jego sprawca musi działać z zamiarem jego popełnienia, a więc chce go dokonać. Zaznaczyć trzeba, że zgoda osoby małoletniej czy nieporadnej, nie zwalnia sprawcy od odpowiedzialności.

Odpowiedzialność karna za uprowadzenie

Bardzo ważne jest, że odpowiedzialność za uprowadzenie jeden z rodziców dziecka może ponieść tylko wówczas, gdy jego władza rodzicielska została ograniczona lub gdy został on jej pozbawiony. W przeciwnym bowiem razie, oboje rodzice są osobami powołanymi do opieki nad małoletnim. Oznacza to, że porwanie rodzicielskie dokonane przez rodzica, którego prawa wobec dziecka zostały ograniczone, staje się uprowadzeniem, podlegającym sankcji przewidzianej w prawie karnym. Odwrotna sytuacja nie rodzi takich konsekwencji.

Oznacza to, rodzice którym przysługuje pełna władza rodzicielska, nie mogą dopuścić się tego przestępstwa. Musisz przy tym wiedzieć, że oddzielne zamieszkiwanie rodziców i wykonywanie czasowej opieki i nadzoru nad małoletnim dzieckiem przez jednego z nich w wyniku decyzji sądu nie pozbawia, nie ogranicza, a także nie zawiesza władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców. Tym samym, w niczym to nie zmienia zakresu tej władzy w stosunku do danego dziecka.

Na koniec warto wspomnieć, że ściganie przestępstwa uprowadzenia rodzicielskiego następuje z urzędu. Tym samym, organy ścigania, a więc prokuratura oraz Policja, mają obowiązek wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego w takiej sprawie, niezależnie od działań podejmowanych przez samego pokrzywdzonego.

Co to jest „porwanie” rodzicielskie?

Porwanie rodzicielskie jest sytuacją, w której jedno z rodziców lub opiekunów posiadających pełną władzę rodzicielską bez woli i wiedzy drugiego z nich, bądź przy jego sprzeciwie, pod pretekstem krótkotrwałego pobytu, wywozi, lub zatrzymuje dziecko na stałe w miejscu innym niż dotychczasowe miejsce pobytu bądź też nie informuje takiego rodzica o miejscu aktualnego pobytu małoletniego dziecka. Może to przybrać na przykład postać wyprowadzenia dziecka po kryjomu ze szkoły lub przedszkola i wywiezienia go do innego domu.

Wskazać trzeba, że definicję „porwania rodzicielskiego” spełniają w całej rozciągłości wszelkie działania rodzica nierespektującego ustaleń w zakresie kontaktów z dzieckiem. Tym samym, mogą one być sprzeczne z zawartym w tym zakresie porozumieniem pomiędzy rodzicami, z orzeczeniem sądu, ugodą sądową lub mediacyjną.

Następuje w ten sposób pozbawienie drugiego rodzica lub opiekuna posiadającego pełną władzę rodzicielską możliwości utrzymywania kontaktu z dzieckiem w przysługującym mu zgodnie z prawem zakresie. Dodać także trzeba, iż porwaniem rodzicielskim jest także opisane powyżej działanie jednego z rodziców, przy wyraźnym sprzeciwie drugiego z nich.

Tego rodzaju postępowanie rażąco narusza dobro dziecka oraz prawo drugiego rodzica do osobistej styczności z dzieckiem, choć oczywiście wszystko zależy od okoliczności konkretnego przypadku.

W tym miejscu zaznaczyć należy, iż pomimo pozornego podobieństwa pomiędzy uprowadzeniem a porwaniem rodzicielskim, to drugie nie jest penalizowane, a więc nie stanowi czynu zabronionego przez prawo karne. Jest ono jedynie działaniem sprzecznym ze stanowiskiem drugiego rodzica, a tym samym wbrew woli innej osoby powołanej do sprawowania równej opieki nad dzieckiem. Takie zachowanie mieści się w zakresie przyznanych rodzicowi uprawnień względem dziecka.

Jak postępować w przypadku uprowadzenia lub porwania rodzicielskiego dziecka?

W przypadku, gdy dojdzie do uprowadzenia lub porwania rodzicielskiego dziecka należy przede wszystkim:

• dokonać zgłoszenia uprowadzenia dziecka do właściwej jednostki Policji lub Prokuratury,
• złożyć wniosek do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka sprawcy, a w przypadku braku znajomości miejsca pobytu dziecka – złożenie wniosku o jego ustalenie,
• skierować wniosek do sądu o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej sprawcy.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, do wniesienia takiego wniosku uprawnieni są:

• rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska,
• opiekun,
• prokurator,
• Rzecznik Praw Dziecka,
• Rzecznik Praw Obywatelskich.

Wniosek o odebranie dziecka należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym dla jego miejsca zamieszkania, pobytu. Jeśli jednak w toku jest postępowanie rozwodowe lub separacyjne, wniosek taki składa się w sądzie, przed którym się ono toczy.

W przypadku, gdy nie można określić, gdzie aktualnie przebywa dziecko uprowadzone lub porwane przez drugiego rodzica, wówczas powinno się wystąpić z wnioskiem o ustalenie miejsca jego pobytu. Na jego podstawie, sąd zleci Policji dokonanie czynności mających na celu stwierdzenia miejsca pobytu małoletniego, wydając tzw. ogólnopolski nakaz poszukiwań.

Przed wydaniem ostatecznego postanowienia sąd rodzinny powinien wysłuchać przedstawiciela ustawowego osoby, której postępowanie dotyczy, a w wypadkach ważniejszych, także osoby bliskie dla tej osoby. Istnieje również możliwość wysłuchania dziecka oraz osoby pozostającej pod opieką.

Sąd uznając wniosek o odebranie dziecka za zasadny, wyda w tym przedmiocie, po przeprowadzeniu rozprawy postanowienie, które jest skuteczne i wykonalne już w momencie jego ogłoszenia. Nie trzeba czekać na jego prawomocność. Sąd opiekuńczy może jednak wstrzymać jego realizację na wniosek lub z urzędu. Od przedmiotowego orzeczenia przysługuje apelacja, nie można jednak wnieść od niego skargi kasacyjnej.

W treści wydanego orzeczenia sąd wskaże termin, do którego drugi rodzic będzie zobowiązany do oddania dziecka z własnej woli. Jeżeli rodzic nie zastosuje się do niego, wówczas sąd podejmie decyzję o przymusowym odebraniu dziecka.

Przymusowe odebranie dziecka

W takim wypadku, sąd na wniosek osoby uprawnionej, zleca wykonanie takiej czynności kuratorowi sądowemu, który jest uprawniony do odebrania dziecka od każdej osoby, u której ono się znajduje. Następuje to w formie postanowienia, które może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Jest ono niezaskarżalne, a więc nie przysługuje na nie ani zażalenie, ani apelacja. Dodać należy, iż zlecenie przymusowego odebrania może nastąpić tylko na wniosek osoby uprawnionej.

Musisz wiedzieć, że właściwym kuratorem sądowym jest ten, który działa przy tym sądzie, w okręgu którego osoba podlegająca oddaniu faktycznie przebywa, a nie kurator miejsca zamieszkania tej osoby. Jeżeli jednak osoba taka przebywa w rejonie innego sądu rodzinnego, wówczas sąd może zlecić wykonanie czynności kuratorowi, który przy nim działa.

Zaznaczyć trzeba, że przymusowe odebranie dziecka może nastąpić tylko w obecności uprawnionego albo osoby lub przedstawiciela instytucji przez niego upoważnionej w formie pisemnej. W związku z tym, o terminie przymusowego odebrania powinni być zawiadomieni:

• osoba zobowiązana,
• uprawniony,
• osoba lub przedstawiciel instytucji przez niego upoważnionej,
• prokurator, z tym że udział tego ostatniego nie jest obowiązkowy.

Jeżeli żadna z tych osób nie stawi się w terminie wyznaczonym przez kuratora sądowego, czynność taka nie zostanie dokonana. W takim przypadku należy wyznaczyć nowy termin.

Kurator sądowy dokonuje przekazania odebranej osoby uprawnionemu albo osobie przez niego upoważnionej lub przedstawicielowi instytucji przez niego upoważnionej, po czym zawiadamia zobowiązanego o dokonaniu tej czynności. Na żądanie kuratora sądowego Policja jest zobowiązana do udzielenia mu pomocy przy czynnościach związanych z przymusowym odebraniem osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką.

Jeżeli przymusowe odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką napotyka przeszkody na skutek ukrycia tej osoby lub na skutek innej czynności podjętej w celu udaremnienia wykonania orzeczenia, wówczas kurator sądowy zawiadamia o takiej sytuacji prokuratora.

Jeżeli zobowiązany do wydania dziecka, nie ujawnia miejsca pobytu osoby podlegającej odebraniu, sąd na wniosek kuratora sądowego zarządzi jego przymusowe sprowadzenie celem złożenia oświadczenia w tym przedmiocie. Pod względem skutków karnych oświadczenie takie jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem, o czym sędzia uprzedza osobę, która je składa.

Czy możliwe jest przeszukanie?

W przypadku, gdy zobowiązany lub inne osoby przeszkadzają w wykonaniu orzeczenia w miejscu pobytu dziecka, na żądanie kuratora sądowego, Policja dokona ich usunięcia z miejsca wykonywania orzeczenia. W celu ustalenia miejsca pobytu dziecka podlegającego przymusowemu odebraniu, sąd, na wniosek kuratora sądowego, może postanowić o dokonaniu przeszukania pomieszczeń i innych miejsc, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że małoletni się tam znajduje. Przeszukania dokonuje Policja na podstawie postanowienia sądu.

Przy odbieraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką kurator sądowy powinien zachować szczególną ostrożność i uczynić wszystko, aby dobro tej osoby nie zostało naruszone, a zwłaszcza aby nie doznała ona krzywdy fizycznej lub moralnej. W razie potrzeby może on zażądać pomocy organu opieki społecznej lub innej powołanej do tego instytucji. Wybór w tym względzie należy do samego kuratora i zależy od okoliczności danej sprawy, a zwłaszcza od wieku osoby odbieranej.

Jeżeli wskutek wykonania orzeczenia małoletni mógłby doznać poważnego uszczerbku, kurator powinien wstrzymać się z przeprowadzeniem czynności do czasu ustania takiego zagrożenia. Zasady tej jednak nie stosuje się, gdy wstrzymanie wykonania orzeczenia stwarza poważniejsze zagrożenie dla tej osoby.

Na koniec wspomnieć trzeba, że postępowanie w przedmiocie odebrania dziecka może być podjęte na nowo na podstawie tego samego postanowienia, jeżeli zobowiązany w okresie trzech miesięcy od jego wydania postąpił sprzecznie z treścią postanowienia dotyczącego:

• władzy rodzicielskiej,
• miejsca zamieszkania,
• opieki lub kontaktów z dzieckiem,

a okoliczności uzasadniające jego orzeczenie nie uległy zmianie.

Ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej

Ostatnią czynnością, jaką powinno się wykonać jest złożenie wniosku o ograniczenie lub nawet pozbawienie władzy rodzicielskiej tego rodzica, który dopuścił się uprowadzenia lub porwania dziecka, z uwagi na poważne naruszenie jego bezpieczeństwa i stworzenie zagrożenia dla jego zdrowia fizycznego i psychicznego.

Co jeśli rodzic uprowadził dziecko za granicę?

Jeśli rodzic dokonał uprowadzenia dziecka za granicę, wówczas znajduje zastosowanie tzw. Konwencja haska dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę. Na jej podstawie, każde związane nią państwo jest zobowiązane do udzielenia odpowiedniej pomocy prawnej w celu spowodowania jego powrotu. O tym jednak piszę w artykułach: „Uprowadzenie dziecka za granicę a Konwencja haska” (kliknij tutaj) oraz „Procedura powrotu dziecka uprowadzonego za granicę w świetle Konwencji haskiej” (kliknij tutaj).

Jeżeli potrzebujesz porady prawnej lub pomocy w którejkolwiek z powyższych spraw, zapraszam do mojej kancelarii.