Przemoc ekonomiczna jako przyczyna rozwodu.

Przemoc stosowana w związku małżeńskim może przybrać różnoraką postać. Jedną z nich jest przemoc ekonomiczna. Choć mniej „spektakularna” od fizycznej, jest jednak nie mniej bolesna dla ofiary. Wbrew pozorom stanowi ona zjawisko dość częste, choć ze względu na specyfikę zagadnienia, czasami trudno ją zidentyfikować w sposób jednoznaczny. 

Czym jest przemoc ekonomiczna?

Musisz wiedzieć, że polskie ustawodawstwo nie definiuje wprost pojęcia „przemocy ekonomicznej”. Wynika ona jednak z ratyfikowanej przez Polskę Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Weszła ona w życie w naszym kraju 1 sierpnia 2015 roku.

Ten akt prawny definiuje pojęcie przemocy jako naruszenie praw człowieka i formę dyskryminacji kobiet. Oznacza ona wszelkie akty przemocy ze względu na płeć, które powodują lub mogą prowadzić m.in. psychologicznej lub ekonomicznej szkody albo cierpienia kobiet.

Z kolei w odpowiedniej Dyrektywie Parlamentu Europejskiego wskazuje się, że przemoc ze strony osoby bliskiej może obejmować m. in. przemoc ekonomiczną oraz powodować uraz psychiczny, cierpienie moralne bądź emocjonalne lub straty majątkowe.

W polskim Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym znajdują się dwa przepisy, których naruszenie może być interpretowane, jako stosowanie przemocy ekonomicznej. Pierwszy z nich stanowi o obowiązku łożenia na wspólnie prowadzone gospodarstwo domowe, drugi z kolei o powinnościach alimentacyjnych.

W powyższym kontekście, musisz wiedzieć, że:

• oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym,
• obowiązek alimentacyjny dotyczy to w szczególności współmałżonków, wobec których sąd orzekł rozwód bądź separację, a także rodziców wobec dzieci. Ponadto krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo obciąża obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania.

Wszelkie uchylanie się od wyżej opisanych obowiązków stanowi niewątpliwie formę przemocy ekonomicznej.

Zasada równej stopy życiowej.

Podkreślić trzeba, że w odniesieniu do obowiązku łożenia na potrzeby rodziny, obowiązuje zasada tzw. równej stopy życiowej. Mówi ona, że małżonkowie, nawet w przypadku dużej dysproporcji pomiędzy ich zarobkami, powinni żyć na takim samym poziomie. Tak więc małżonek lepiej zarabiający nie może egzystować na wyższej stopie, a wszelkie różnice pod tym względem stanowią właśnie przykład przemocy domowej o charakterze ekonomicznym.

Ta sama zasada dotyczy obowiązku alimentacyjnego – rodzic nie powinien żyć na wyższym poziomie niż jego dzieci.

Wskazać także trzeba, że przemoc ekonomiczna mieści się też w definicji przemocy w rodzinie zawartej w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.  Zgodnie z nią bowiem, jest to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych dla sprawcy, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty zdrowia, naruszające ich godność, wolność, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

Jak może wyglądać przemoc ekonomiczna w praktyce?

Z punktu widzenia psychologicznego przemoc ekonomiczna zachodzi wtedy, gdy jej sprawca używa pieniędzy albo innych wartości materialnych do zaspokojenia swojej potrzeby władzy i kontroli partnera lub przerzuca na niego w całości koszty utrzymania rodziny.

W takim przypadku, sprawca wykorzystuje uzależnienie partnera od swoich dochodów lub majątku do znęcania się nad nim w ujęciu prawnym.

Może to przybrać postać uniemożliwiania mu dostępu do konta bankowego, wydzielania środków pieniężnych i kontrolowania wydatków, utrudniania podjęcia pracy lub zmuszania do jej porzucenia, bądź sprawowanie nadzoru i ograniczanie zużycia wody, energii elektrycznej oraz środków higieny osobistej. Obejmuje to również ograniczanie możliwości korzystania ze wspólnych dóbr materialnych, na przykład mieszkania czy samochodu.

Przemocą ekonomiczną jest także kontrolowanie dostępu do opieki zdrowotnej, zatrudnienia, edukacji, wyłączenie z podejmowania decyzji finansowych, brak uprawnień do posiadania, korzystania oraz rozporządzania rzeczami z zakresu prawa własności, co oznacza na przykład wymuszenie wzięcia kredytu lub podpisania niekorzystnego rozporządzenia mieniem.

Przemoc ekonomiczną może także polegać na niszczeniu rzeczy osobistych lub stanowiących wspólną własność, a także pozostawieniu bez opieki osoby, która z powodu choroby, wieku bądź niepełnosprawności nie może zaspokoić niezbędnych potrzeb.

Przemoc ekonomiczna może być także rozpatrywana w kategoriach przemocy psychicznej.

Jaka jest odpowiedzialność karna sprawcy przemocy ekonomicznej?

W polskim Kodeksie karnym istnieją trzy przepisy regulujące odpowiedzialność sprawcy przemocy ekonomicznej.

Są to:

• art. 207, zgodnie z którym osoba, która znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Na tej podstawie pociągnięte do odpowiedzialności mogą być osoby, które dopuszczają się przemocy ekonomicznej na przykład w formie znęcania się psychicznego nad drugą osobą poprzez wydzielanie pieniędzy czy też ograniczanie zużycia mediów bądź środków higieny osobistej,

• art. 209, który stanowi, że kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat. Przepis ten reguluje odpowiedzialność sprawcy, który uchyla się od wypełniania obowiązków alimentacyjnych, bądź też przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny,

• art. 191, w myśl którego osoba, stosująca przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat. Stanowi on podstawę prawną wymierzania kary za dopuszczanie się przemocy ekonomicznej poprzez na przykład uniemożliwianie drugiej osobie podjęcia pracy, wymuszenie wzięcia kredytu lub dokonania rozporządzenia mieniem.

Przemoc ekonomiczna jako zawiniona przyczyna rozwodowa

Przemoc ekonomiczna stanowi także tzw. zawinioną przyczynę rozwodową, a więc zdarzenie, które będąc wynikiem postępowania współmałżonka, powoduje trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Na jej podstawie sąd może orzec rozwód i wskazać stronę, która ponosi wyłączną odpowiedzialność za taki stan rzeczy.

W tym kontekście, przemoc ekonomiczna stanowi rażące naruszenie podstawowych obowiązków małżeńskich.

Tego rodzaju zachowanie bowiem jest w sposób oczywisty naganne moralnie i godzi w dobro rodziny. Prowadzi ono do wywołania u jednej ze stron związku poczucia traktowania z wyższością i obojętnością oraz wykorzystywania, co często prowadzi do rozpadu istniejącej więzi małżeńskiej.

Przemoc ekonomiczna jest przy tym zachowaniem o charakterze zawinionym, a więc takim, które jest popełniane przez jego sprawcę z rozmysłem.

Wszystko to powoduje, że stanowi ona często jedyną i w zupełności wystarczającą przesłankę do orzeczenia rozwodu z winy takiego współmałżonka.

Jeśli interesuje Cię temat przemocy psychicznej jako przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego to zapraszam Cię do lektury mojego wpisu na blogu, który znajdziesz tutaj.

Masz wątpliwości czy zachowanie Twojego współmałżonka stanowi przemoc ekonomiczną wobec Ciebie, skorzystaj z pomocy doświadczonego prawnika. Jeśli chcesz skorzystać z mojego doświadczenia zadzwoń (+48 602 488 059) lub napisz (kubica@adwokat-kubica.pl) albo skorzystaj z konsultacji online, którą możesz kupić tutaj.

Pamiętaj, że przemoc ekonomiczna i przemoc psychiczna występują dość często i nie dotyczą tylko osób z tzw. nizin czy marginesu społecznego. To zjawisko dotyka także „normalnych rodzin”.