Konwencja haska w sprawach rodzinnych jest umową międzynarodową, który reguluje zasady postępowania, jakie stosuje się w przypadku sprzecznego z prawem wywiezienia dziecka za granicę. O samej Konwencji pisałam w artykule pt. „Uprowadzenie dziecka za granicę a Konwencja haska”. W tym wpisie zajmę się procedurą, jaka obowiązuje na jej podstawie.
Postępowanie przed organem centralnym
W myśl przepisów Konwencji haskiej, każde związane nią państwo zobowiązane jest do wyznaczenia tzw. organu centralnego w celu zapewnienia odpowiedniej pomocy w realizacji jej celów. W Polsce jako organ centralny został wyznaczony Minister Sprawiedliwości.
Zgodnie z zasadami Konwencji jest on zobowiązany do niezwłocznego podejmowania wszelkich stosownych środków w celu zapewnienia dobrowolnego wydania dziecka, które zostało uprowadzone lub zatrzymane.
Postępowanie przed Ministrem Sprawiedliwości, jako organem centralnym może dotyczyć:
- dziecka uprowadzonego z Polski do innego kraju,
- dziecka uprowadzonego do Polski z innego kraju.
Uprowadzenie dziecka z Polski do innego kraju
Zgodnie z przepisami Konwencji haskiej, do organu centralnego miejsca stałego pobytu dziecka, bądź organu centralnego każdego innego państwa, które jest nią związane, o pomoc w zapewnieniu powrotu dziecka, może zwrócić się jakakolwiek osoba, instytucja lub inna organizacja utrzymująca, że dziecko zostało uprowadzone lub zatrzymane z naruszeniem prawa do opieki.
W naszym kraju odbywa się to na podstawie pisemnych wniosków – w języku polskim oraz języku urzędowym państwa, w którym dziecko obecnie przebywa. Mogą je złożyć zarówno osoby, które wiedzą, gdzie dokładnie jest przetrzymywane dziecko, jak i te, które nie mają o tym pojęcia, jednakże mają w tym zakresie uzasadnione przypuszczenia.
Wnioski składa się w Ministerstwie Sprawiedliwości, a ich wzór można pobrać z jego strony internetowej. Dodać trzeba, że postępowanie jest całkowicie bezpłatne.
Musisz pamiętać, że do złożonych wniosków należy załączyć:
- dokument, potwierdzający sprawowanie władzy rodzicielskiej, na przykład akt urodzenia dziecka, akt małżeństwa lub orzeczenie sądowe w sprawie władzy rodzicielskiej,
- zdjęcie dziecka lub kopię dokumentu z datą urodzenia i zdjęciem dziecka, może to być na przykład paszport bądź legitymacja szkolna,
- dokument, który potwierdza, że dziecko na stałe mieszkało w Polsce lub innym państwie, w postaci na przykład zaświadczenia o nauce, dziennym pobycie w żłobku lub przedszkolu, leczeniu lub zameldowaniu,
- wszelkie dostępne informacje dotyczące miejsca przebywania dziecka oraz tożsamości osoby, co do której istnieje domniemanie, że dziecko z nią przebywa.
Wniosek, który został skutecznie wniesiony jest niezwłocznie przekazywany przez Ministra Sprawiedliwości bezpośrednio do organu centralnego państwa, w którym dziecko aktualnie przebywa.
Powrót dziecka
Jak stanowią przepisy Konwencji – jeżeli dziecko zostało bezprawnie uprowadzone, a w chwili wpłynięcia wniosku do władzy sądowej lub administracyjnej państwa, w którym się ono znajduje, upłynął okres krótszy niż jeden rok od dnia uprowadzenia lub zatrzymania, wówczas zainteresowana władza zarządza niezwłoczne wydanie małoletniego.
Władza taka powinna również zarządzić wydanie dziecka, nawet po upływie jednego roku, chyba że zostało ustalone, że przystosowało się ono już do swego nowego środowiska.
Władze każdego z państw mogą, przed zarządzeniem powrotu dziecka, żądać przedłożenia przez wnioskodawcę orzeczenia lub oświadczenia pochodzącego od władz państwa miejsca jego stałego pobytu, stwierdzającego, że uprowadzenie lub zatrzymanie było bezprawne. Organy centralne państw objętych Konwencją Haską są zobowiązane udzielić wnioskodawcy wszelkiej możliwej pomocy w uzyskaniu takiego orzeczenia lub oświadczenia.
Powinieneś wiedzieć, że władze państwa, do którego został przekazany wniosek, powinny niezwłocznie podjąć działania mające na celu przeprowadzenie powrotu dziecka. Decyzja w tym przedmiocie powinna zostać podjęta w ciągu sześciu tygodni od daty jego wpłynięcia.
I z mojej praktyki mogę stwierdzić, że tak się faktycznie dzieję. Postępowanie prowadzone na podstawie Konwencji haskiej są bardzo szybkie a sąd wyznacza stronom, pełnomocnikom, kuratorom, biegłym bardzo krótkie terminy na dokonanie jakiś czynności, złożenie odpowiedzi, innych oświadczeń.
Uprowadzenie dziecka do Polski z innego kraju
W przypadku uprowadzenia dziecka do Polski z innego kraju, postępowanie w trybie Konwencji haskiej wszczynane jest również na podstawie odpowiedniego wniosku. Może on być złożony bądź bezpośrednio do Polskiego Ministra Sprawiedliwości, bądź też za pośrednictwem zagranicznego organu centralnego.
Sam wniosek powinien zawierać takie dane, jakie zostały wskazane w poprzednim akapicie.
W przypadku niezachowania wymogów formalnych wniosku Minister Sprawiedliwości wezwie do jego uzupełnienia w terminie czterech tygodni od dnia doręczenia wezwania, jeżeli składany on jest bez pośrednictwa zagranicznego organu centralnego. W przypadku, gdy ma miejsce sytuacja odwrotna, wezwanie jest kierowane bezpośrednio do wnioskodawcy lub za pośrednictwem zagranicznego organu centralnego. W przypadku niezastosowania się do przedmiotowego wezwania, sprawie nie nadaje się dalszego biegu.
Podkreślenia wymaga fakt, że odmowa przyjęcia wniosku, następuje w drodze decyzji administracyjnej wydawanej przez Ministra Sprawiedliwości. Następuje to w przypadku, gdy warunki określone przez Konwencję nie zostały spełnione lub wniosek nie jest wystarczająco umotywowany.
Musisz wiedzieć, że w postępowaniu przed Ministrem Sprawiedliwości wnioskodawcę mogą reprezentować pełnomocnicy. Mogą nimi być:
- adwokaci lub radcowie prawni,
- małżonek wnioskodawcy,
- rodzeństwo,
- zstępni (np. syn, wnuk) lub wstępni (np. matka, babcia) wnioskodawcy
- osoby pozostające z wnioskodawcą w stosunku przysposobienia.
Pełnomocnik zobowiązany jest przedłożyć Ministrowi Sprawiedliwości pełnomocnictwo lub jego urzędowo poświadczony odpis, przy czym zastępcy profesjonalni (adwokat/radca prawny) mogą sami dokonać uwierzytelnienia odpisu takiego dokumentu.
W przypadku gdy wnioskodawca mający miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu albo siedzibę za granicą wnosi o powrót dziecka na podstawie Konwencji, polski organ centralny podejmuje czynności w celu ustalenia miejsca pobytu dziecka, jego rodziców lub opiekuna. W szczególności może zwrócić się on w tym celu do Policji. Czynności te jednak prowadzone są jedynie wtedy, kiedy miejsce pobytu dziecka, jego rodziców lub opiekuna nie jest znane i nie zostało wskazane w treści wniosku.
Postępowanie przed Sądem
Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, Minister Sprawiedliwości przekazuje wniosek właściwemu sądowi okręgowemu wraz z pismem zawierającym prośbę o nadesłanie informacji lub podjęcie innych czynności niezbędnych do realizacji celów Konwencji. Zaznaczyć trzeba, że polski organ centralny pozostaje w stałym kontakcie ze swoim zagranicznym odpowiednikiem, chyba, że przedmiotowy wniosek został złożony bezpośrednio do niego, z pominięciem tego ostatniego.
Dodać w tym miejscu trzeba, że wniosek o nakazanie powrotu dziecka może być wniesiony bezpośrednio do właściwego sądu okręgowego, a więc bez pośrednictwa polskiego organu centralnego. Sąd obowiązany jest wydać odpowiednie orzeczenie w terminie sześciu tygodni od dnia wniesienia wniosku.
Podkreślenia wymaga fakt, że w czasie trwania postępowania o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, toczącego się w trybie Konwencji nie można rozstrzygać w przedmiocie władzy rodzicielskiej lub opieki nad tą osobą. Postępowanie w tych sprawach sąd zawiesza z urzędu z chwilą wszczęcia postępowania o odebranie małoletniego, do czasu jego zakończenia.
Przymus adwokacko – radcowski
W postępowaniu w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie Konwencji haskiej obowiązuje zastępstwo uczestników postępowania przez adwokatów lub radców prawnych.
Zasady tej nie stosuje się do:
- w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego,
- spraw, w których uczestnikiem postępowania, jego organem, jego przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest:
– sędzia,
– prokurator,
– notariusz,
– profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych,
– adwokat lub radca prawny,
– radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozprawa
Po wpłynięciu wniosku, sąd zarządza wyznaczenie rozprawy oraz zobowiązuje do złożenia odpowiedzi na wniosek w zakreślonym terminie.
Może on także zdecydować o przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania osób wskazanych we wniosku oraz miejscu zamieszkania lub pobytu dziecka. Wykonuje go zawodowy kurator sądowy, który sporządza na jego podstawie sprawozdanie.
Odpowiedź na wniosek, sąd przesyła Ministrowi Sprawiedliwości w terminie 3 tygodni od dnia wpłynięcia wniosku. W przypadku, gdy zarządził on przeprowadzenie wywiadu środowiskowego lub zwrócił się o informacje do innego sądu, organu lub instytucji, termin ten wynosi 4 tygodnie.
Minister Sprawiedliwości może zwrócić się do sądu o uzupełnienie odpowiedzi na wniosek. W takim wypadku sąd przesyła uzupełnioną odpowiedź w terminie 2 tygodni od dnia doręczenia wezwania w tym przedmiocie.
Dodać trzeba, że sąd może z urzędu zarządzić odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli przeciwko publicznemu rozpoznaniu sprawy przemawia dobro małoletniego.
W przypadku, gdy miejsce pobytu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką nie jest znane, wówczas sąd jest uprawniony do przeprowadzenia stosownego dochodzenia w celu ustalenia jej miejsca pobytu. W szczególności może się on zwrócić w tej sprawie do Policji. Nie ma także przeszkód, aby sąd zlecił dokonanie takich ustaleń kuratorowi sądowemu, a nawet komornikowi.
Orzeczenie
Orzeczenie co do istoty sprawy zapada w formie postanowienia i może być wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy. W jego treści określa się termin, w jakim zobowiązany powinien oddać uprawnionemu małoletniego. Wymaga ono także uzasadnienia, które sporządza się w terminie dwóch tygodni od dnia ogłoszenia. Postanowienie wraz z uzasadnieniem doręcza się z urzędu uczestnikom postępowania.
Podkreślić trzeba, iż takie orzeczenie staje się skuteczne i wykonalne dopiero po jego uprawomocnieniu się, a więc po zakończeniu postępowania odwoławczego.
Musisz wiedzieć, że sądem II instancji w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie Konwencji jest wyłącznie Sąd Apelacyjny w Warszawie. Jest on zobowiązany do wydania orzeczenia w terminie sześciu tygodni od dnia przedstawienia przez sąd I instancji akt sprawy wraz z apelacją.
Postępowanie wykonawcze
Postępowanie wykonawcze prowadzone po uprawomocnieniu się orzeczenia o odebraniu dziecka na podstawie Konwencji haskiej, polega na jego wyegzekwowaniu w trybie przymusowym. Szczegółowo pisałam o tym w akapicie „Przymusowe odebranie dziecka” w artykule pt. „Uprowadzenie dziecka a porwanie rodzicielskie”.
Jeżeli potrzebujesz zastępstwa procesowego w sprawie wniosku w trybie Konwencji haskiej, zapraszam Cię do skorzystania z moich usług.
Anna Kubica
Jestem adwokatką i mediatorką. Specjalizuje się w sprawach rodzinnych.
W trudnych chwilach zawsze stoję u boku moich klientów, dbając o ich bezpieczeństwo prawne, komfort i spokój.