Opiniodawczy Zespół Specjalistów Sądowych w sprawie o rozwód.

Opiniodawczy Zespół Specjalistów Sądowych odgrywa ważną rolę w postępowaniu rozwodowym. Jego rolą jest przede wszystkim dokonanie oceny stosunków panujących w danej rodzinie.

Co to jest OZSS?

Opiniodawcze Zespoły Specjalistów Sądowych, w skrócie OZSS, są organami pomocniczymi, działającymi przy Sądach Okręgowych.

W ich skład wchodzą specjaliści w zakresie psychologii, pedagogiki, pediatrii, medycyny rodzinnej, chorób wewnętrznych, psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży.

Są oni w zakresie wykonywanych zadań całkowicie niezależni, co oznacza, że Prezes Sądu Okręgowego nie może wydawać im żadnych wiążących poleceń. Podlegają oni natomiast nadzorowi merytorycznemu ze strony Ministra Sprawiedliwości. 

Czym zajmuje się OZSS?

Zadaniem OZSS jest sporządzanie, opinii w sprawach:

  • rodzinnych i opiekuńczych,
  • dotyczących osób nieletnich.

W tym celu przeprowadzają one badania psychologiczne, pedagogiczne oraz lekarskie. Mogą one także prowadzić:

  • mediacje,
  • wywiady środowiskowe w sprawach nieletnich,
  • poradnictwo specjalistyczne dla małoletnich, nieletnich i ich rodzin.

Zespoły mogą także współdziałać z placówkami wykonującymi orzeczenia sądu.

W jakich sprawach OZSS wydają opinie?

OZSS wydają opinie we wszystkich sprawach, w których rodzice pozostają w konflikcie i nie mogą dojść do porozumienia co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi lub gdy dobro dziecka może być zagrożone. Najczęściej są to sprawy o:

  • ustalenie kontaktów rodziców z dzieckiem,
  • rozstrzygnięcie co do władzy rodzicielskiej, przede wszystkim o jej ograniczenie lub pozbawienie,
  • ustalenie miejsca zamieszkania dziecka,
  • przysposobienie małoletniego.

Sąd zleca OZSS wydanie opinii w przypadku, gdy w danej sprawie konieczne są wiadomości specjalne, a więc takie, którymi dysponują specjaliści o odpowiednim poziomie i kierunku wykształcenia.

W tym celu wydawane jest na rozprawie lub na posiedzeniu niejawnym (czyli bez udziału stron) postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych. W jego treści sąd określa precyzyjnie na jakie okoliczności opinia ma być wydana, a więc czego ma ona dotyczyć, jak również w jakim zakresie ma zostać przeprowadzone specjalistyczne badanie. W przeważającej części biegli badają relacje, jakie łączą dziecko z każdym z jego rodziców bądź opiekunów, charakter i intensywność łączących ich więzi oraz kompetencje wychowawcze każdego z nich.

W trakcie prowadzonej diagnostyki OZSS analizuje:

  • który z rodziców daje lepsze gwarancje opiekuńczo-wychowawcze,
  • czy postawa rodzica jest zgodna z szeroko rozumianym dobrem dziecka,
  • czy rodzic wywiązuje się w prawidłowy sposób ze spoczywających na nim obowiązków rodzicielskich,
  • stopień więzi emocjonalnej łączącej rodzica z dzieckiem.

Kto zleca OZSS wydanie opinii?

Zlecenie wydania opinii OZSS wydaje sąd, przy czym może on to uczynić:

  • z urzędu, a więc własnej inicjatywy,
  • na wniosek stron postępowania.

Poza tym OZSS wydaję opinie także na wniosek prokuratora.

OZSS wydają opinie  w sprawach, w których rodzice pozostają w konflikcie i nie mogą dojść do porozumienia co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi lub gdy dobro dziecka może być zagrożone.

W jaki sposób OZSS wydaje opinie?

Opiniowanie, jakie OZSS stosuje w sprawach rodzinnych i opiekuńczych polega na kompleksowej diagnozie sytuacji rodzinnej w celu udzielenia odpowiedzi na tezy dowodowe sformułowane przez sąd.

Za organizację procesu diagnostycznego i dobór metod badawczych odpowiadają prowadzący badanie specjaliści, przy czym w skład danego zespołu ich co najmniej dwóch.

Opinia wydawana po przeprowadzeniu specjalistycznego badania, zgodnie z zakresem, posiadanych i wymaganych do udzielenia wyczerpującej odpowiedzi na postawioną tezę, kompetencji specjalistów. Badaniami objęte są osoby wskazane w zleceniu sądu.

Sam proces diagnostyczny polega na tym, iż zespół badający:

  • analizuje akta sprawy, a więc dokonuje analizy dokumentacji zebranej w trakcie postępowania sądowego,
  • przeprowadza wywiady z rodzicami lub opiekunami oraz rozmowy z dziećmi, uwzględniając w uzasadnionych przypadkach przeprowadzanie wywiadu wspólnie z obojgiem rodziców lub opiekunów. Polega on w szczególności na tym, że biegli pytają badanego o historię rodziny oraz związku, przebyte choroby i związane z tym leczenia oraz o ocenę drugiego rodzica,
  • dokonuje obserwacji zachowań i wzajemnych relacji osób badanych, jak również ich charakterystyki psychologicznej,
  • opracowuje wnioski i udziela odpowiedzi na tezę dowodową przedstawioną przez sąd.

Badanie przeprowadzane jest w jednym, bądź gdy jest to konieczne, w kilku terminach. Jeżeli jest to wskazane, badanie uzupełnia się o konsultację lekarską, zwracając się wcześniej o rozważenie celowości rozszerzenia tezy dowodowej do sądu.

Termin sporządzenia opinii zakreśla sąd, przy czym opinia powinna być sporządzona nie później niż w terminie 21 dni od dnia zakończenia badania. Sąd może także zwrócić się o wydanie opinii niezwłocznie. W praktyce cały proces badawczy, wraz z oczekiwaniem na jego przeprowadzenie trwa od kilku miesięcy nawet do jednego roku.

Jaki jest przebieg badania?

Badanie odbywa się w wyznaczonym terminie i miejscu, o którym osoby, które mają mu zostać poddane zostają wcześniej poinformowane przez sąd lub OZSS. Odbywa się to drogą listową, czasami telefoniczną.

Badaniu podlegają wyłącznie osoby skierowane do niego przez sąd.

Czas procesu diagnostycznego jest uzależniony od złożoności danej sprawy, sprawności przeprowadzanych wywiadów oraz potrzeb i możliwości osób badanych, w szczególności małoletnich. Trwa on na ogół kilka godzin, zazwyczaj od dwóch do sześciu. W zależności od okoliczności czas ten może być wydłużony, a w razie konieczności wyznaczane są dodatkowe terminy celem uzupełnienia dokonanych już czynności. To jednak należy do rzadkości, gdyż, co do zasady, biegli nie chcą narażać osób badanych na ponowny stres związany z procesem diagnostycznym, jak również dążą do tego, aby wszystkie niezbędne informacje zgromadzić już podczas pierwszego spotkania.

Musisz pamiętać, że członkowie zespołu diagnostycznego obowiązani są dołożyć wszelkich starań, aby małoletnie dzieci pozostawały na badaniu tylko tyle czasu, ile jest konieczne do uzyskania wystarczającego materiału badawczego potrzebnego do udzielenia odpowiedzi na tezę sformułowaną przez sąd.

Na badanie w OZSS wzywane są rodziny w całości, a więc zarówno rodzice, jak i dzieci, których dotyczy dana sprawa. Składają się na nie indywidualne wywiady z każdą z osób badanych, obserwacja ich zachowania oraz ich wzajemnych relacji. Zespoły stosują różnorakie metody testowe oraz kwestionariusze.

Musisz wiedzieć, że badania psychologiczne dzieci odbywają się bez obecności rodziców.

Jakie są etapy badania przed OZSS?

Pierwszym etapem badań w OZSS jest tzw. etap informacyjny.

W jego trakcie osoby badane uzyskują podstawowe informacje na temat przebiegu badania, kolejności jego etapów, jak również zasad obowiązujących podczas procesu diagnostycznego.

Przede wszystkim są one powiadamiane, że procesu badawczego nie wolno nagrywać, a w trakcie jego przeprowadzania obowiązuje zakaz używania telefonów komórkowych (dlatego warto wziąć ze sobą klasyczny zegarek na rękę, aby móc sprawdzić która jest godzina, podczas badania nie wolno nawet sprawdzić na telefonie godziny). Biegli przywiązują szczególne starania do objaśnienia celów wizyty osobom małoletnim, tak, aby zredukować poziom ich stresu oraz uświadomić im jego znaczenie.

Etap informacyjny kończy się złożeniem przez osoby badane deklaracji o wyrażeniu zgody (lub nie) na przeprowadzenie badania.

Następnie rozpoczyna się kolejny etap, polegający na samym procesie badawczym.

W zależności od przyjętej w tym zakresie metodologii najpierw badane są dzieci a potem rodzice, lub odwrotnie. Najczęściej jednak, w pierwszej kolejności zespół diagnostyczny zajmuje się małoletnimi, tak, aby zredukować ich poziom stresu związanego z przebywaniem w placówce.

Zaznaczyć trzeba, że pomieszczenie w którym odbywa się takie badanie jest specjalnie przystosowane do potrzeb dziecka. Urządzony jest w sposób przypominający pokój dziecięcy, z odpowiednim kącikiem zabaw, w którym znajdują się zabawki, kolorowanki, klocki czy też maskotki. Jeżeli dziecko odczuje nagłą potrzebę kontaktu z opiekunem, jest mu to niezwłocznie umożliwiane. Naczelnym celem zespołu diagnostycznego jest zawsze dobro dziecka oraz zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa i stabilności emocjonalnej. Dlatego też, takie badanie, w sytuacji, w której dziecko nie jest w stanie dalej w nim uczestniczyć, z powodu na przykład ataku histerii czy zablokowania emocjonalnego, może być w każdym czasie przerwane. Biegli albo dają czas na uspokojenie się małoletniego, albo też wyznaczają inny termin badania.

Badanie osób dorosłych, a więc opiekunów bądź rodziców dziecka przyjmuje postać indywidualnych wywiadów. Oznacza to, że czynności badawcze są przeprowadzane z każdym z nich z osobna. Polegają one na zadawaniu szczegółowych pytań, przedstawianiu do rozwiązania testów psychologicznych lub diagnostycznych, specjalistycznych ankiet dotyczących kwestii związanych ze stosunkami rodzinnymi, a więc pomiędzy rodzicami a dziećmi oraz potrzeb związanych z dziećmi.

Łączy się z tym ściśle następny etap diagnostyki, który polega na obserwacji zachowania osób badanych względem siebie oraz każdego z osobna, czyli rodziców wobec siebie i wobec dzieci oraz dzieci wobec rodziców. Biegli badają relacje istniejące pomiędzy dzieckiem a rodzicem, w jaki sposób się one objawiają, jaka jest intensywność i zabarwienie emocjonalne kontaktów pomiędzy nimi, czy mają one postać przejawiającą się na przykład we wspólnych rozmowach, czy też zabawach. Skupiają się oni także na ewentualnym rozpoznaniu negatywnego nastawiania dziecka przeciwko drugiemu opiekunowi oraz prób wywierania na niego wpływu, tak aby recytowało ono podczas badania wyuczone kwestie.

Końcowym etapem procesu diagnostycznego jest sformułowanie przez zespół diagnostyczny odpowiednich wniosków wywiedzionych na podstawie przeprowadzonych czynności badawczych, stosownie do tezy dowodowej przedstawionej prze sąd.

Co zawiera opinia OZSS?

Opinia OZSS zawiera przede wszystkim wnioski, które opisują sytuację opiekuńczą, wychowawczą i emocjonalną dziecka, jego relację z opiekunami, kompetencje wychowawcze i rodzicielskie badanych, oraz szczegółowo ustosunkowują się do tezy dowodowej. Precyzują one jakie rozwiązanie będzie najbardziej korzystne dla dobra dziecka.

Biegli wskazują jednocześnie, który rodzic powinien sprawować opiekę nad dzieckiem, w jaki sposób ukształtować jego kontakty z opiekunami, czy zgodna z dobrem dziecka jest opieka naprzemienna. Opinia określa, czy dziecko jest uwikłane w konflikt rodzinny oraz czy w związku z tym zagrożone jest jego dobro. W przypadku, gdy dziecko ma rodzeństwo, opinia wskazuje jakie są relacje i więzi istniejące pomiędzy braćmi, czy też siostrami.

Czy można zakwestionować opinię OZSS?

Sąd po otrzymaniu opinii OZSS, przesyła ją stronom postępowania, zobowiązując je jednocześnie do zajęcia stanowiska w tym przedmiocie w określonym terminie. Zazwyczaj jest to 14 lub 21 dni. Jeśli strona nie zastosuje się do tego wezwania, sąd uzna, że nie kwestionuje ona wydanej opinii.

Strona może zakwestionować opinię OZSS poprzez złożenie zarzutów, wskazując w nich, w jakim zakresie się z nią nie zgadza oraz uzasadniając przedstawione zdanie.

Możliwe jest także złożenie wniosku o sporządzenie pisemnej opinii uzupełniającej, w której biegli udzielą odpowiedzi na wskazane przez stronę pytania dotyczące kwestionowanego zakresu opinii, lub uzupełnią dotychczasową opinią o brakujące elementy.

Dopuszczalne jest również wniesienie o wezwanie przez sąd biegłych OZSS na rozprawę w celu ich przesłuchania i udzielenia odpowiedzi na pytania zadane w przedmiocie opinii. Mogą je formułować także strony.

Nie ma też przeszkód prawnych, aby strony złożyły wniosek o przeprowadzenie dodatkowej opinii sporządzonej przez inny opiniodawczy zespół specjalistów sądowych. Jego uzasadnieniem może być dostrzeżona stronniczość dotychczasowych biegłych oraz nierówne traktowanie przez nich osób poddanych badaniu.

Czy można odmówić badania przez OZSS?

Osobie badanej przysługuje prawo odmowy udziału w badaniu, o czym OZSS informuje sąd właściwy dla danego postępowania. Po uzyskaniu zgody organu zlecającego, możliwe jest wówczas wydanie opinii na podstawie dostępnego materiału.

W przypadku braku zgody rodziców na badanie dziecka, odstępuje się od tej czynności. Wówczas opinia wydawana jest podstawie dotychczas zebranego materiału. O całej sytuacji OZSS informuje sąd.

Trzeba podkreślić, że nieusprawiedliwione niestawiennictwo lub nie przyprowadzenie dziecka na badanie jest równoznaczne z odmową jego przeprowadzenia.

Musisz wiedzieć, że niepoddanie się badanu OZSS rodzi dla strony negatywne skutki procesowe. Sąd bowiem w takim przypadku oprze się na opinii wydanej na podstawie czynności przeprowadzonych tylko z jednym rodzicem, uznając to ponadto za okoliczność przemawiającą na niekorzyść osoby, która odmówiła uczestniczenia w procesie diagnostycznym.

Ile kosztuje badanie OZSS?

Trudno wskazać dokładny koszt wydania opinii przez OZSS. Wszystko bowiem zależy od stopnia złożoności danej sprawy oraz nakładu pracy poszczególnych biegłych. Można jedynie wskazać, że na ogół jest wydatek rzędu od 300, 00 zł do nawet 1000, 00 zł.

Za badanie najczęściej płacą oboje rodzice, gdyż sąd rozdziela koszty po połowie między stronami prowadzonej sprawy.

Anna Kubica

Jestem adwokatką i mediatorką. Specjalizuje się w sprawach rodzinnych.
W trudnych chwilach zawsze stoję u boku moich klientów, dbając o ich bezpieczeństwo prawne, komfort i spokój.

Powiązane artykuły