Jak podzielić po rozwodzie jednoosobową działalność gospodarczą oraz spółkę cywilną?

Zgodnie z obowiązującą w naszym kraju zasadą pełnej swobody działalności gospodarczej, każdy z małżonków może prowadzić ją w nieograniczonym zakresie. W przypadku rozwodu powstaje problem podziału zgromadzonego w ten sposób majątku. Wszystko zależy od momentu, w którym została założona działalność gospodarcza, a także od kształtu wewnętrznych stosunków majątkowych pomiędzy współmałżonkami.

W poprzedni wpisie, który znajdziesz tutaj omówiłam kwestie sposobu wyceny majątku w trakcie podziału majątku. Jeśli go nie przeczytałaś/eś wcześniej, rekomenduje Ci najpierw przeczytaj ten artykuł, zanim przystąpisz do lektury tego tekstu.

Jak wyglądają małżeńskie stosunki majątkowe?

Kwestia podziału przedsiębiorstwa zależy od ustroju majątkowego panującego między małżonkami. Dlatego muszę dla porządku zamieścić króciutkie wprowadzenia na temat wewnętrznych stosunków majątkowy, które mogą panować pomiędzy małżonkami.

Ustrój wspólności majątkowej

Zawarcie związku małżeńskiego powoduje, co do zasady, powstanie pomiędzy jego stronami ustawowej wspólności majątkowej.

Małżeńska wspólność ustawowa obejmuje wszelkie przedmioty majątkowe i dochody nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub też tylko przez jednego z nich. Zalicza się do niej zarówno dochody uzyskane z majątku wspólnego, jak również z majątków osobistych współmałżonków, w tym z zysku osiągniętego z tytułu prowadzenia przedsiębiorstwa założonego przez jednego ze współmałżonków przed zawarciem małżeństwa. Oczywiście w przypadku rozpoczęcia działalności gospodarczej już po ślubie, wszelkie osiągane z niej dochody stanowią składnik majątku wspólnego.

Majątek osobisty

Na majątek osobisty każdego z małżonków, składają się te wszelkie dobra, które nabył on przed wstąpieniem w związek małżeński, a także te, które otrzymał na podstawie dziedziczenia lub darowizny.

Majątek osobisty obejmuje również w szczególności:

• prawa autorskie i pokrewne,
• prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
• przedmioty nabyte w zamian za składniki majątku osobistego. Należą do nich wkłady, które zostały wniesione do przedsiębiorstwa przed zawarciem lub w trakcie małżeństwa, które zostały sfinansowane z majątku osobistego współmałżonka.

Ustrój rozdzielności majątkowej

Jeżeli narzeczeni lub małżonkowie nie chcą aby pomiędzy nimi panował ustrój wspólności majątkowej, mogą zawrzeć majątkową umowę małżeńską, którą potocznie nazywa się intercyzą.

Jeżeli na jej zawarcie decydują się jeszcze narzeczeni, wówczas majątek wspólny z chwilą zawarcia małżeństwa w ogóle nie powstaje.

Gdy natomiast małżonkowie ustanawiają rozdzielność majątkową dopiero po ślubie, majątek wspólny przestaje powstawać z dniem zwarcia umowy majątkowej.

Skutkiem prawnym umowy wprowadzającej rozdzielność majątkową pomiędzy małżonkami, jest zachowanie przez każdego z nich w swoim odrębnym posiadaniu zarówno majątku nabytego przed jej zawarciem, jak i tego który został nabyty później, a więc w trakcie trwania związku małżeńskiego. Dodać trzeba, że w „intercyzie” małżonkowie mają prawo swobodnego ustalenia, które składniki majątku stanowią ich majątki osobiste, a które składniki wchodzą w skład majątku wspólnego. Dotyczy to także prowadzonego przedsiębiorstwa – może ono przynależeć do majątku osobistego małżonka lub też wejść do majątku wspólnego.

Co wchodzi w skład przedsiębiorstwa?

Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

• jego nazwę,
• własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,
• prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych,
• wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne,
• koncesje, licencje i zezwolenia,
• patenty i inne prawa własności przemysłowej,
• majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne,
• tajemnice przedsiębiorstwa,
• księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Majątek przedsiębiorstwa obejmuje wszystko, co zostało przez nie wytworzone w trakcie jego działalności, a także to co zostało na jego rzecz przekazane. To ostatnie może dokonać się na podstawie faktury VAT, a także na mocy oświadczenia o przekazaniu składnika majątku prywatnego do majątku przedsiębiorstwa.

Jak wygląda podział majątku?

Orzeczenie przez sąd rozwodu otwiera drogę do dokonania przez dotychczasowych współmałżonków podziału majątku. Podkreślić trzeba, że może on dotyczyć tylko części wspólnej, gdyż majątki osobiste współmałżonków nie podlegają podziałowi.

Podział majątku wspólnego małżonków może nastąpić w dwojaki sposób:

• w drodze zgodnej umowy stron,
• w drodze postępowania sądowego, gdy dotychczasowi współmałżonkowie pozostają w konflikcie co do jego sposobu.

Zaznaczyć należy, iż w ramach dokonywanego podziału majątku małżonkowie rozliczają również wydatki i nakłady, które zostały dokonane z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego i odwrotnie. Dotyczy to również oczywiście nakładów i wydatków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej przez jednego z nich.

Podział majątku po rozwodzie a przedsiębiorstwo prowadzone w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej

Zasady podziału majątku odnośnie przedsiębiorstwa prowadzonego w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej zależą od tego, czy działalność gospodarcza została podjęta przed zawarciem małżeństwa, czy też już po ślubie.

Działalność założona przed zawarciem małżeństwa

Musisz wiedzieć, że co do zasady, jeżeli działalność gospodarcza została założona jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego, składniki majątku składające się na przedsiębiorstwo stanowią wyłączną własność przedsiębiorcy, a więc tego małżonka, który ją prowadzi. Sprawuje on w stosunku do nich całkowicie samodzielny zarząd i może nimi w pełni swobodnie dysponować. W tym stanie rzeczy, zgodnie z opisaną powyżej zasadą podziału majątku po rozwodzie, nie wchodzą one w skład dzielonego mienia.

Od powyższej zasady istnieje jeden wyjątek. Mianowicie, jeżeli na przedsiębiorstwo czynione były nakłady i wydatki z majątku wspólnego współmałżonków, podlegają one jednak podziałowi. Dotyczy to wszelkich świadczeń tego rodzaju, na przykład kupowanego wyposażenia biura przedsiębiorstwa, maszyn i urządzeń, kosztów wynagrodzeń pracowników etc.

Pamiętać trzeba, że wszelkie zyski wypracowane w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa trafiają do majątku wspólnego małżonków i w związku z tym, podlegają one podziałowi po rozwodzie.

Reasumując – wszystko to, co zostało przekazane na rzecz przedsiębiorstwa z majątku wspólnego – podlega podziałowi, jako wspólna własność współmałżonków, wszystko to zaś, co pochodziło w trakcie małżeństwa z majątku osobistego małżonka będącego przedsiębiorcą – jako jego wyłączna własność – nie podlega podziałowi.

Działalność założona w trakcie trwania małżeństwa

Musisz wiedzieć, że w przypadku, gdy działalność gospodarcza została założona w trakcie trwania małżeństwa, a małżonkowie nie zawarli umowy o rozdzielności majątkowej, majątek przedsiębiorstwa wchodzi w skład wspólności małżeńskiej i stanowi ich współwłasność. Dotyczy to zarówno sytuacji, w której działalność prowadził tylko jeden małżonek, jak i obydwoje.

Tak więc, wszystko to co zostanie zakupione z zysku osiągniętego z działalności gospodarczej prowadzonej przez jednego ze współmałżonków, staje się składnikiem majątku wspólnego. Z kolei, gdy z przedmiotowego zysku zostaną sfinansowane potrzeby przedsiębiorstwa, na przykład jego wyposażenie, staje się ono przedmiotem współwłasności małżeńskiej. Oznacza to, że w przypadku rozwodu, składniki te podlegają podziałowi.

Podkreślić przy tym trzeba, że ten z małżonków, który formalnie jest przedsiębiorcą i na którego zarejestrowana jest działalność gospodarcza, jest uprawniony do swobodnego dysponowania jego majątkiem. Wynika to z faktu, iż przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do prowadzenia działalności zarobkowej, ma on prawo zarządzać samodzielnie.

Tylko w razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych czynności o charakterze bieżącym. Dopiero przy dokonywaniu podziału majątku wspólnego po rozwodzie, składniki majątku przedsiębiorstwa podlegają podziałowi pomiędzy byłych już małżonków.

Współdziałanie małżonków w sprawowaniu zarządu.

W powyższym kontekście pamiętać trzeba o jednej ważnej zasadzie. Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – wprawdzie każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, jednakże oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w sprawowaniu nad nim zarządu. W szczególności powinni oni udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu i o wszelkich zobowiązaniach, które go obciążają. Zaniechanie tych obowiązków w ekstremalnych sytuacjach może skutkować sądowym ograniczeniem lub pozbawieniem danego małżonka prawa do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym albo ustanowieniem przymusowej rozdzielności majątkowej, na żądanie drugiego z nich.

Zaznaczyć też należy, iż co do o niektórych czynności prawnych dokonywanych w zakresie majątku przedsiębiorstwa, wymagana jest zgoda współmałżonka.

Zgoda drugiego małżonka

W myśl obowiązujących przepisów zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

• czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,
• czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego (na przykład własności), którego przedmiotem jest budynek lub lokal,
• czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,
• darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od jej potwierdzenia przez drugiego małżonka.

W takim wypadku, druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do jej wyrażenia. W razie jego bezskutecznego upływu, jest ona uprawniona do dokonania planowanej czynności prawnej.

Musisz wiedzieć, że jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna, a więc nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

Zgoda współmałżonka natomiast nie jest wymagana do wszelkich czynności, które nie przekraczają ze względu na wartość i istotność zakresu zwykłego zarządu majątkiem wspólnym, a więc na przykład, gdy dotyczą pojedynczego przedmiotu wchodzącego w skład przedsiębiorstwa, takiego jak biurko, czy drukarka.

Podział majątku po rozwodzie a przedsiębiorstwo prowadzone w ramach spółki cywilnej

Poprzez umowę spółki cywilnej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez swoje działanie, w szczególności przez wniesienie wkładów.

Na wstępie wskazać trzeba, że majątek spółki cywilnej tworzą:

• zgromadzone środki pieniężne,
• wszystko to, co zostało wytworzone w ramach działalności prowadzonej przez spółkę,
• wszystko to, co zostało wniesione do spółki jako wkład,
• wszystko to, co zostało do niej wniesione w trakcie jej działalności na podstawie faktury VAT lub oświadczenia o przekazaniu składnika majątku do przedsiębiorstwa.

Z punktu widzenia prawnego, majątek spółki cywilnej stanowi współwłasność łączną wspólników, która powstała na podstawie zawartej pomiędzy nimi umowy spółki. Oznacza to, że żadna z osób, które ją tworzą nie dysponuje wyraźnie określonymi udziałami w masie majątkowej.

Tym samym, każdy ze wspólników ma takie samo prawo do całego jej majątku, jak i do jego poszczególnych części składowych. Dodać trzeba, że ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej wskutek rozwodu, bądź zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej, tzw. intercyzy nie powoduje rozwiązania spółki cywilnej.

A co w sytuacji w której tylko jeden ze współmałżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej?

W sytuacji, w której tylko jeden ze współmałżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej, a drugi z nich nie bierze w niej udziału, to przy podziale majątku po rozwodzie nie ma on prawa do żadnego składnika jej majątku. Ma to miejsce aż do chwili, gdy nastąpi jej rozwiązanie. Dopiero wtedy, gdy na podstawie dokonanego podziału majątku spółki należące do niego przedmioty majątkowe zostaną przydzielone współmałżonkowi będącemu wspólnikiem, wejdą one w skład majątku wspólnego współmałżonków. 

Pamiętać jednak trzeba, iż rzeczy oraz prawa, które wspólnicy spółki cywilnej nabyli na jej rzecz z należących do niej środków, pozostają w majątku wspólników i nie wchodzą do wspólnego majątku małżonków. Wynika to z faktu, iż wszelkie nabytki dokonywane w ramach spółki cywilnej finansowane są z majątku wspólników i wchodzą w jego skład, a tym samym nie wchodzą do mienia wspólnego małżonków.

Majątkiem tym wspólnicy rozporządzają wspólnie, żaden z nich jednak nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku ani w poszczególnych jego składnikach. Nie może on również domagać się w czasie trwania spółki podziału majątku wspólników.

Sfinansowanie z majątku wspólnego wkładu wniesionego do spółki cywilnej

Jeżeli jeden z małżonków sfinansował z majątku wspólnego wkłady wniesione do spółki cywilnej, wówczas traktowane jest to jako nakład na jego majątek osobisty. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.

Nie można jedynie żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Przy podziale majątku po rozwodzie wartość tych nakładów jest ustalana zgodnie ze stanem na dzień ustania małżeńskiej wspólności majątkowej, a według cen z chwili orzekania. W takim przypadku, małżonek, który nie jest wspólnikiem, jest uprawniony do domagania się przyznania mu połowy wartości tych środków. Oczywiście Sąd może ustalić inne zasady udziału w tym majątku.

O zasadach podziału majątku po rozwodzie w przypadku spółki osobowej oraz spółki kapitałowej dowiesz się z kolejnego artykułu.

Jeśli potrzebujesz wsparcia w przeprowadzeniu postępowania o podział majątku, zapraszam Cię do skorzystania z mojej pomocy (tel. +48 602 488 059, email: kubica@adwokat-kubica.pl).