Domniemanie ojcostwa – na czym polega?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie reguluje kwestii ustalenia macierzyństwa, uznając, że jest to w zasadzie fakt niebudzący wątpliwości. Co do zasady matką dziecka jest kobieta, które je urodziła. Oczywiście w wyjątkowych sytuacjach może zaistnieć konieczność ustalenia macierzyństwa, np. gdy znaleziono porzucone dziecko nieznanej kobiety albo nastąpiła zamiana dziecka w szpitalu. W tym wpisie chcę Ci jednak wyjaśnić, na czym polega domniemanie ojcostwa, bo sam fakt ojcostwa nie zawsze jest pewny.

Zacznę od wyjaśnienia, że ustalenie ojcostwa możliwe jest za pomocą jednego z trzech poniższych sposobów:

• domniemania pochodzenia dziecka od męża matki,
• uznania dziecka,
• sądowego ustalenia ojcostwa.
  
  

1. Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki

Domniemanie to polega na tym, że dziecko pochodzi od męża matki, jeżeli urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo gdy narodziny dziecka miały miejsce w ciągu 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa. Skąd termin 300 dni? Jest on równoznaczny z czasem najdłuższej ciąży.

Jeśli w ciągu 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, matka dziecka zawrze nowy związek małżeński, to przyjmuje się, że ojcem narodzonego dziecka będzie drugi mąż matki.

Domniemania ojcostwa nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

Ustalenie ojcostwa odbywa się zatem z mocy prawa, bez konieczności dokonywania jakichkolwiek czynności. Domniemanie to może być obalone jedynie wyjątkowo, na podstawie orzeczenia sądu wydanego w trakcie trwania procesu o zaprzeczenie ojcostwa.

Kto może wytoczyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa i jaki termin na jego złożenie?

Wniosek o zaprzeczenie ojcostwa mogą wytoczyć:

• mąż matki – w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności; jeżeli mąż matki zapadł na chorobę psychiczną lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa i mimo istnienia podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego nie został ubezwłasnowolniony, może on wytoczyć powództwo w ciągu roku od dnia ustania choroby lub zaburzeń,
• matka – w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności,
• dziecko – po osiągnięciu pełnoletności w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki; jeżeli dziecko dowiedziało się o tej okoliczności przed dniem osiągnięcia pełnoletności, termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności,
• prokurator – bez ograniczenia terminem.

Celem procesu o zaprzeczenie ojcostwa jest wykazanie niepodobieństwa, żeby mąż matki mógł być ojcem jej dziecka. Strona, która wnosi pozew o zaprzeczenie ojcostwa, może tego dowodzić poprzez powoływanie się na okoliczność pozostawania małżonków w rozłączeniu w momencie poczęcia dziecka, np. na skutek wyjazdu za granicę albo długiego przebywania w szpitalu czy zakładzie karnym.

Przy zaprzeczeniu (a także przy ustaleniu ojcostwa) bierze się pod uwagę następujące dowody:

• dowód z grupowego badania krwi,
• dowód niezdolności mężczyzny do spółkowania lub do zapłodnienia,
• dowód z badań antropologicznych,
• dowód z zestawienia stopnia rozwoju dziecka z datą obcowania mężczyzny z jego matką,
• dowód obcowania mężczyzny z matką dziecka w czasie naturalnej niezdolności do zapłodnienia,
• dowód z badań DNA,
• inne dowody, np. z porównania linii daktyloskopowych dłoni.

W praktyce najczęściej korzysta się z dowodu DNA, który ma kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd, jeżeli uzna zasadność uznania powództwa, stwierdza, że wskazany mężczyzna nie jest w rzeczywistości ojcem dziecka. W odrębnym postępowaniu (o uznanie lub ustalenie ojcostwa) może dojść do stwierdzenia, kto jest faktycznym ojcem dziecka. Wyrok wydany w procesie o zaprzeczenie ojcostwa ma moc wsteczną, tj. wywiera skutki od chwili urodzenia się dziecka.

2. Uznanie dziecka

Ustalenie ojcostwa przez uznanie dziecka może nastąpić tylko wtedy, gdy nie istnieje lub zostało obalone domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki oraz gdy ojcostwo nie zostało ustalone w drodze orzeczenia sądu. Szerzej o uznaniu dziecka możesz przeczytać we wpisie: Uznanie dziecka

3. Sądowe ustalenie ojcostwa

Gdy brak jest domniemania, że dziecko pochodzi od męża matki oraz nie zostało dokonane uznanie dziecka, można w trybie procesowym dochodzić ustalenia ojcostwa. Szerzej o sądowym ustaleniu ojcostwa możesz przeczytać we wpisie: Sądowe ustalenie ojcostwa.